Bezpłatne podręczniki

Rada Ministrów przyjęła we wtorek, 15 kwietnia br., projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, przedłożony przez ministra edukacji narodowej.Projekt nowelizacji ustawy oświatowej umożliwia uczniom szkół podstawowych i gimnazjów dostęp do bezpłatnych podręczników, innych materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych.

Darmowy podręcznik dla uczniów pierwszych klas już od tego roku szkolnego premier zapowiedział podczas konferencji prasowej, w trakcie której prezentował plany rządu na 2014 r.

Bezpłatny podręcznik dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów jest standardem w większości krajów Unii Europejskiej. Przedkładany projekt noweli oświatowej to kolejny krok na drodze do realizacji projektu "darmowy podręcznik", pierwszym - była nowelizacja ustawy oświatowej, obowiązuje od 22 marca 2014 r., na podstawie której minister edukacji narodowej może zlecić opracowanie i wydanie podręcznika (lub jego części).

Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy, zadaniem ministra edukacji będzie wyposażenie szkół podstawowych w bezpłatny podręcznik do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej dla uczniów klas I-III.

Projekt będzie wdrażany stopniowo. W roku szkolnym:

- 2014/2015 podręcznik trafi do uczniów klas I szkół podstawowych,

- 2015/2016 podręcznik otrzymają uczniowie klas II szkół podstawowych,

- 2016/2017 podręcznik zostanie przydzielony uczniom klas III szkół podstawowych.

Zapewnienie podręcznika do edukacji wczesnoszkolnej przez ministra edukacji jest formą wsparcia dla tego etapu kształcenia i ma związek z objęciem obowiązkiem szkolnym od 2014 r. dzieci sześcioletnich.
Oznacza to także odejście od oferowanych przez rynek coraz obszerniejszych, często nieuzasadnionych dydaktycznie, pakietów edukacyjnych. W praktyce do szkół trafiało dużo materiałów ćwiczeniowych, które ograniczały samodzielność ucznia i kreatywność nauczyciela. Opracowany przez MEN podręcznik ma sprzyjać samodzielności uczniów w rozwiązywaniu problemów, kształtowaniu postaw twórczych, stwarzaniu oryginalnych sytuacji dydaktycznych. Chodzi też o zakazanie praktyk wydawców, których celem jest nakłanianie szkół do wyboru konkretnego podręcznika, materiałów edukacyjnych oraz materiałów ćwiczeniowych, a także narzucania przez wydawców wymogu łącznego nabywania podręczników z innymi dodatkowymi materiałami przeznaczonymi dla ucznia.

Nowe przepisy wprowadzają zasadę kolegialnego wyboru podręcznika lub innego materiału edukacyjnego przez zespół nauczycieli prowadzących poszczególne zajęcia edukacyjne (np. zespół nauczycieli kształcenia zintegrowanego prowadzących zajęcia w klasach I-III szkoły podstawowej czy zespół nauczycieli prowadzących zajęcia z języka obcego w tych klasach), a na wyższych etapach edukacji - przez zespoły nauczycieli prowadzących zajęcia z poszczególnych przedmiotów.

Nowe regulacje określają również procedurę ustalania zestawu podręczników lub materiałów edukacyjnych, a także materiałów ćwiczeniowych stosowanych w danej szkole. Jeżeli nauczyciele nie uzgodnią wspólnej propozycji podręcznika lub materiału edukacyjnego - rozstrzygał będzie dyrektor szkoły. Ponadto, dyrektor szkoły będzie miał obowiązek podania do publicznej wiadomości zestawu podręczników lub materiałów edukacyjnych oraz informacji o materiałach ćwiczeniowych, które będą stosowne w szkole w danym roku szkolnym.

Projekt przewiduje również wprowadzenie wymogu opiniowania przez radę rodziców wyboru zaproponowanego przez nauczycieli i przedstawionego przez dyrektora szkoły zestawu podręczników lub materiałów edukacyjnych, a także materiałów ćwiczeniowych. Rozwiązanie takie zwiększa wpływ rodziców na proces nauczania-uczenia się ich dzieci. Zgodnie z projektem, nauczyciele klas I-III szkół podstawowych będą mogli korzystać z innego niż rządowy podręcznik, pod warunkiem, że jego zakup sfinansuje organ prowadzący szkołę.

Kolejna zmiana to zapewnienie dotacji celowej dla organów prowadzących szkoły podstawowe i gimnazja. Będzie ona przeznaczona na zakup: podręczników do nauczania języka obcego, materiałów edukacyjnych do jego nauczania lub materiałów ćwiczeniowych dla klas I-III szkoły podstawowej, podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych dla klas IV-VI szkoły podstawowej i podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych dla wszystkich klas gimnazjum. Zmiana ta będzie wdrażana stopniowo, począwszy od 2014 r., w którym dotacja celowa będzie udzielana na wyposażenie szkół podstawowych w podręczniki do nauczania języka obcego lub materiały edukacyjne do jego nauczania oraz materiały ćwiczeniowe dla klas I. W kolejnych latach dotacja obejmie następne klasy szkoły podstawowej i klasy gimnazjum.

Projekt nowelizacji ustawy zobowiązuje również szkoły podstawowe i gimnazja do zapewnienia uczniom bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych (zastępujących lub uzupełniających podręcznik) oraz materiałów ćwiczeniowych. Zmiana będzie wdrażana sukcesywnie - począwszy od 2014 r. w odniesieniu do uczniów klasy I szkoły podstawowej. Podręczniki oraz materiały zastępujące lub uzupełniające podręcznik będą własnością organu prowadzącego szkołę. Podręczniki będą wypożyczane uczniom, zaś ćwiczenia zostaną im przekazane na stałe. Podręczniki i materiały edukacyjne mają służyć co najmniej trzem kolejnym rocznikom uczniów.

Zgodnie z projektem, zmienione zostaną warunki dopuszczania do użytku szkolnego podręczników. Zakazane będzie zamieszczanie w podręcznikach ćwiczeń, zadań i poleceń wymagających wypełniania. Chodzi o to, aby podręcznik mógł być przeznaczony do wieloletniego użytku. Obecnie korzystanie z podręczników używanych jest utrudnione ze względu na powszechną praktykę zamieszczania w nich ćwiczeń wymagających uzupełniania. Dotyczy to zwłaszcza podręczników do kształcenia zintegrowanego w klasach I-III szkoły podstawowej. Na podstawie obowiązujących przepisów, w tej samej szkole na poziomie poszczególnych klas, w różnych oddziałach mogą być stosowane różne podręczniki do tego samego przedmiotu, zgodnie z indywidualnym wyborem nauczycieli. Utrudnia to obrót używanymi podręcznikami w danej szkole, ale również uniemożliwia korzystanie z tego samego podręcznika przez kolejne roczniki uczniów. W projekcie nowelizacji przewidziano także wprowadzenie wymogu, aby szkolny zestaw podręczników obejmował po jednym podręczniku do danego przedmiotu w danej klasie (przewidziane są wyjątki od tej zasady).

Szacunkowo na realizację projektu, w latach 2014-2023, trzeba będzie przeznaczyć ok. 3,8 mld zł.

Według badań CBOS, na początku roku szkolnego 2013/2014 rodzice wydali na podręczniki, przybory szkolne, mundurki, opłaty (np. czesne, internat, stancja) średnio 1199 złotych, co stanowi 107 proc. kwoty z roku poprzedniego. Najwyższą pozycję w budżecie rodziny stanowi zakup podręczników szkolnych. Przeciętnie wydano na nie 382 złote w przeliczeniu na jedno dziecko, co stanowi wzrost o 4 proc. w stosunku do roku 2012/2013. Jednocześnie, realizowany od 2002 r., rządowy program "Wyprawka szkolna", mimo angażowania od kilku lat coraz większych środków na zapewnienie pomocy uczniom, nie zaspokaja ich wszystkich potrzeb.