Udar mózgu i migotanie przedsionków to choroby, które w Polsce co roku dotykają setki tysięcy osób i występują niemal w każdej polskiej rodzinie. Jakie są ich objawy i dlaczego należy reagować jak najszybciej?
To właśnie jest głównym tematem akcji edukacyjnej „Zadbaj o serce w swojej rodzinie”, która została podjęta w trosce o zdrowie Polaków.
O tym, na co powinniśmy szczególnie uważać, aby ustrzec się udaru, jak reagować gdy go zaobserwujemy, czym jest migotanie przedsionków i jaki wpływ na ewentualny udar i migotanie przedsionków serca ma cukrzyca typu drugiego, opowiada Prof. Anna Tomaszuk-Kazberuk z Kliniki Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Jak rozpoznać u siebie migotanie przedsionków ?
- Migotanie przedsionków jest często występującym zaburzeniem rytmu serca, czyli arytmią. Odczuwane jest przez chorych jako szybkie, niemiarowe bicie serca, często powodujące uczucie kołatania w klatce piersiowej. Rozpoznanie napadowego migotania przedsionków nie zawsze jest łatwe. Oczywiście najprostsza sytuacja to wykonanie EKG, np. w gabinecie lekarza rodzinnego lub na izbie przyjęć u pacjenta, który zgłosił się z powodu nierównego bicia serca. Jednak nie zawsze napady migotania przedsionków trwają na tyle długo, aby pacjent zdążył zgłosić się do szpitala.
Poza tym nie wszyscy pacjenci odczuwają tę arytmię jako tak dokuczliwą, że natychmiast szukają pomocy medycznej. Kiedy pacjent opisuje kołatanie serca, to nasuwa lekarzowi podejrzenie migotania przedsionków, ale nie może on wdrożyć leczenia nim nie zarejestruje arytmii w EKG. To jest poważne rozpoznanie kliniczne, które niesie za sobą dalszą potrzebę badań i leczenia, w tym często leczenia przeciwkrzepliwego.
Innym objawem może być męczenie się, ale jest to niestety objaw bardzo niecharakterystyczny i pacjenci przez długi czas mogą nie wiedzieć, że mają migotanie przedsionków. Są też tacy chorzy, którzy nie odczuwają żadnych objawów, a arytmię tę stwierdza się u nich przypadkowo.
Kto jest narażony na migotanie przedsionków i udar mózgu ?
- Wystąpieniu migotania przedsionków sprzyja wiele powszechnie występujących chorób, m.in. nadciśnienie tętnicze (szczególnie źle leczone), wady zastawkowe serca, przebyty zawał mięśnia sercowego, niewydolność serca, nadczynność tarczycy, cukrzyca, zaburzenia elektrolitowe, np. w przebiegu biegunki, wymiotów. Migotanie przedsionków wiąże się niestety z ryzykiem udaru mózgu. W zagłębieniach źle kurczących się w czasie migotania przedsionków serca, najczęściej w tzw. uszku lewego przedsionka, mogą tworzyć się skrzepy, które z prądem krwi mogą dostawać się do różnych narządów, powodując zatory. Niestety część z nich może dostawać się do tętnic mózgowych, powodując tzw. niedokrwienne udary mózgu. W przebiegu migotania przedsionków są one szczególnie groźne, ponieważ są rozległe i powodują znaczny stopień inwalidztwa. Co gorsza, co piąty pacjent z udarem niedokrwiennym umiera.
Na pewno nie ma czytelnika, który nie widziałby człowieka po udarze z niedowładem lub trudnościami z mówieniem. Im starszy wiek i więcej chorób towarzyszących, tym większe jest ryzyko wystąpienia tego poważnego powikłania.
Jak zapobiegać migotaniu przedsionków ?
- Migotaniu przedsionków można zapobiegać, zanim pojawi się pierwszy napad. Lekarze w swojej codziennej praktyce robią to, lecząc skutecznie nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, schorzenia tarczycy czy chorobę niedokrwienną serca, nie dopuszczając do rozwoju niewydolności serca. Jest to w pewnym sensie profilaktyka migotania przedsionków. Założenie jest takie, by leczyć schorzenia serca i inne pozasercowe, które mogą w przyszłości stać się przyczyną migotania przedsionków. Wymienione przeze mnie choroby są właśnie praprzyczyną, prapoczątkiem tej arytmii. W profilaktyce napadów migotania przedsionków ważne jest także działanie niezwiązane z leczeniem tabletkami. To szeroko pojęty zdrowy styl życia, właściwe odżywianie, walka z otyłością i siedzącym trybem życia, unikanie nadmiaru alkoholu i przewlekłego stresu
Jak pacjenci powinni zareagować przy podejrzeniu migotania przedsionków?
- Przy podejrzeniu migotania przedsionków pacjent powinien zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego, do specjalisty chorób wewnętrznych lub do kardiologa. Zadaniem każdego z nich jest udokumentowanie arytmii, a następnie odpowiednie leczenie.
Lekarz ma do wykonania trzy podstawowe zadania. Po pierwsze musi ocenić, czy pacjent wymaga leczenia przeciwkrzepliwego, aby zapobiec udarowi mózgu. Większość pacjentów takiego leczenia potrzebuje. Nie wymagają go tylko młodzi i praktycznie zdrowi ludzie z migotaniem przedsionków, ale takich jest mało. Przeważają starsi i schorowani, którzy muszą być chronieni przed udarami i zatorami.
Po drugie lekarz stara się zmniejszyć uciążliwe objawy. U części chorych przeprowadza się migotanie przedsionków w prawidłowy rytm przy pomocy leków, kroplówek lub nawet metodą tzw. kardiowersji elektrycznej, gdzie w znieczuleniu ogólnym małą dawką prądu przywraca się właściwy rytm. Po trzecie lekarz walczy z przyczyną migotania przedsionków, a więc robi to, o czym już była mowa - właściwie leczy choroby serca i pozasercowe, które leżą u podłoża tej arytmii. Natomiast zadaniem pacjentów jest stosowanie się do zaleceń, zażywanie leków i prowadzenie zdrowego stylu życia.
Na czym polega leczenie przeciwkrzepliwe?
- Jest to długotrwałe, wieloletnie leczenie przy pomocy leków, które „rozrzedzają krew”. Do niedawna mieliśmy leki, które wymagały regularnej kontroli i oznaczania w laboratorium specjalnego wskaźnika „rozrzedzenia krwi” o nazwie INR. Od 10 lat dysponujemy nowoczesnymi lekami przeciwkrzepliwymi, które są równie skuteczne, ale znacznie bezpieczniejsze niż poprzednie.
Nowoczesne leki przeciwkrzepliwe powodują mniej powikłań związanych z krwawieniami i dlatego są lekami z wyboru w ochronie pacjentów przed udarami mózgu i zatorami. Leczenie nimi jest proste, nie wymaga kontroli „rozrzedzenia krwi” ani częstych wizyt w laboratorium. Leki te są niewątpliwie osiągnięciem medycyny ostatnich lat. Leki przeciwkrzepliwe zmniejszają zdolność do tworzenia się skrzepów i w ten sposób chronią przed udarem, ale przy nagłej operacji czy rozległym urazie powstaje duże zagrożenie krwawieniami.
Od lat poszukiwano skutecznego „antidotum” pozwalającego szybko, w nagłej sytuacji, odwrócić działanie leku przeciwkrzepliwego. Od niedawna lekarze dysponują środkiem szybko odwracającym działanie jednego z leków przeciwkrzepliwych. Lek ten działa specyficznie tylko na jeden lek przeciwkrzepliwy i przerywa jego działanie w ciągu kilku minut. W przypadku innych antykoagulantów nowej generacji, leki odwracające ich działanie nie są jeszcze w naszym kraju dostępne.
W jaki sposób cukrzyca wiąże się z migotaniem przedsionków i udarem mózgu ?
- Migotanie przedsionków i cukrzyca to dwie epidemie XXI wieku, które bardzo często ze sobą współistnieją. Cukrzyca jest groźną chorobą, która powoduje uszkodzenie oraz zaburzenia funkcji wielu narządów, szczególnie serca i naczyń krwionośnych, nerek, nerwów i oczu. Powikłaniami cukrzycy mogą być: zawał serca, niewydolność serca, miażdżyca tętnic, a więc choroby, które także usposabiają do wystąpienia migotania przedsionków, a co za tym idzie udaru niedokrwiennego mózgu.
Cukrzyca sama w sobie także niesie podwyższone ryzyko udaru mózgu. Należy pamiętać o tym, że u chorego z migotaniem przedsionków, u którego współistnieje cukrzyca, występują wskazania do profilaktyki powikłań zakrzepowych. Metody leczenia przeciwkrzepliwego u chorych z migotaniem przedsionków są takie same zarówno u chorych na cukrzycę, jak i bez współistniejącej cukrzycy. Ten rodzaj leczenia jest niezwykle ważny, ponieważ przedłuża życie chorym z migotaniem przedsionków, a także zaoszczędza im cierpienia wynikającego z konsekwencji udaru mózgu.
Pokutuje stereotyp, że udar mózgu to choroba osoby starszej…
- Udar mózgu niekoniecznie musi dotyczyć osoby starszej, jednak tak często błędnie myślimy o udarze. Częściowo dlatego, że tak uczą nas statystyki: najczęściej ofiarami udaru padają osoby po 60. roku życia. Udar mózgu to druga najczęstsza przyczyna śmierci osób w tym wieku. Nie znaczy to jednak, że udar może spotkać wyłącznie kogoś starszego. Może on dotknąć także ludzi w młodszym wieku. Czasem udar mózgu następuje nagle, ale mogą poprzedzać go też pewne objawy. Lekarze nazywają je przejściowym niedokrwieniem mózgu. Zwróćmy na nie baczną uwagę, tym baczniejszą, że nie wydają się początkowo być groźne.
Nasz niepokój powinny wzbudzić takie objawy jak: bezwład ręki powodujący problem z uniesieniem przedmiotów, a także zaburzenia widzenia, mowy, trudności w przełykaniu lub nagły, silny ból głowy. Porażenie mięśni może spowodować, że na twarzy pojawi się dziwny, nienaturalny grymas, opadnięcie kącika ust, a mowa stanie się nagle bełkotliwa i niewyraźna czy wręcz niezrozumiała.
Jeśli zauważymy osobę, którą podejrzewamy o udar, powinniśmy zawiadomić jak najszybciej pogotowie, ponieważ liczy się każda minuta. Im szybciej chory dostanie się do szpitala, tym więcej obszaru mózgu można uratować.
Jaką ofertę diagnostyki i leczenia mają Państwo w swoim ośrodku w Białymstoku ?
- Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ma dla pacjentów z migotaniem przedsionków praktycznie pełną ofertę diagnostyczną i leczniczą. Oprócz leczenia przeciwkrzepliwego i przeciwdziałającego arytmii opartego na lekach i kroplówkach, rozwija się dynamicznie leczenie zabiegowe, w tym tzw. ablacje migotania przedsionków. Pacjentom z migotaniem przedsionków staramy się pomóc zarówno w ramach naszego oddziału, jak i poradni przyklinicznej.
- Podsumowując, chciałabym podkreślić, że jesteśmy w stanie pomóc chorym z migotaniem przedsionków w wielu aspektach, dysponujemy skutecznym i bezpiecznym leczeniem przeciwkrzepliwym, a także możliwością wykonania zabiegów, które zdecydowanie poprawiają jakość życia. W opiece nad pacjentem z migotaniem przedsionków powinniśmy łączyć siły, tzn. lekarze, pacjenci i ich rodziny. Sam pacjent powinien mieć znaczący, a nawet decydujący wpływ na podejmowane decyzje. Plan leczenia powinien być zrozumiały dla chorego i zgodny z jego oczekiwaniami.
