„Zabytek Zadbany” to ogólnopolski konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Celem konkursu jest promocja opieki nad zabytkami, poprzez propagowanie najlepszych wzorów konserwacji, utrzymania i zagospodarowania zabytków. Nad przebiegiem konkursu czuwa Jury, składające się z ekspertów posiadających wiedzę i doświadczenie w dziedzinie konserwacji zabytków. Jury ocenia jakość i zakres prac budowlanych, konserwatorskich, restauratorskich, rewaloryzacyjnych prowadzonych przy zabytkach.
Do tegorocznej edycji konkursu zgłaszać można było obiekty w 6 kategoriach, przy których prace ukończono w latach 2013-2017.
W tym roku etap formalny przeszło 119 obiektów z 15 województw. Wśród nich znalazły się dwa obiekty z gminy Puńsk:
- chałupa, chlewnia i spichlerz – czyli Puński skansen w kategorii "architektura i budownictwo drewniane"
- Budynek plebanii ob. Muzeum "Stara Plebania" w kategorii "Adaptacja obiektów zabytkowych"
Oprócz Puńska do II etapu zakwalifikowano z naszego rejonu jeszcze Klub Żołnierski, obecnie Suwalski Ośrodek Kultury w Suwałkach.
Puński skansen
W postaci takiej jak obecnie, skansen można podziwiać od 1992 roku. W skład zrekonstruowanej zagrody litewskiej z przełomu XIX i XX wieku wchodzą cztery drewniane budynki: chałupa, spichlerz, budynek inwentarski (obora), stodoła, żuraw.
Idea stworzenia w Puńsku muzeum na wolnym powietrzu narodziła się jeszcze w 1986 roku. Zanim jednak placówka została oddana do użytku, poszukiwano zarówno budynków, jak i elementów wyposażenia. Zostały przeniesione ze wsi Wojtokiemie. Znajduje się po lewej stronie drogi Puńsk-Sejny w odległości 0,5 km od centrum Puńska.
W 2019 roku przeprowadzono generalny remont skansenu. Samorząd pozyskał na ten cel fundusze z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020. W 2019 roku wykonano prace zarówno na zewnątrz budynków ( nowe pokrycie), jak i wewnątrz, m.in. dokonano wymiany podłóg i podsufitki z desek, przemurowano piece i trzony kuchenne, pomalowano tynki wewnętrzne.
Budynki ułożone są w kwadrat. Najbliżej drogi usytuowana jest dwudrzwiowa stodoła z plewnikiem na zapleczu. Naprzeciw stodoły stoi chata wiejska, zaś w poprzek do nich stoją obora i świronek. Między świronkiem i chatą znajduje się studnia z żurawiem, obok niej drugi. Jest to typowa zagroda wielobudynkowa, najbardziej charakterystyczna na terenie Sejneńszczyzny, średniozamożnego rolnika. Zagroda posiada również drewniane ogrodzenie ze sztachet i żelazny kierat za stodołą. Przy chacie urządzono tradycyjny wiejski ogródek.
Wszystkie budynki są drewniane, zrębowe, postawione na kamieniach lekko powiązanych wapnem i cementem. Do pokrycia dachów użyto słomy. Tuż przy ogrodzie błyszczy lustro niewielkiego stawu.
W stodole przechowywano płody rolne, maszyny rolnicze i inne narzędzia pracy. Tu, też, początkowo przy pomocy cepów, młócono zboże i inne płody rolne. Później młocarnię napędzano kieratem. Obecnie w spichlerzu, chałupie i oborze oglądać można różnorodne wystawy stałe i czasowe związane z kulturą ludową. Można m.in. obejrzeć sprzęty używane na terenie pogranicza polsko-litewskiego do tkania, m.in. krosno, snowadło, kołowrotek, narzędzia do uprawiania ziemi oraz przechowywania ziaren.
Skansen służy też do wystawiania sztuk teatralnych, przeglądów zespołów folklorystycznych i ich występów, spotkań kapeli ludowych. Wewnątrz stodoły są ławki dla widzów oraz scena dla artystów i rekwizyty teatralne. Tu, co roku, odbywa się Festiwal Teatrów Stodolanych.
Skansen Puńsku został odznaczony wcześniej 2. nagrodą za Najlepiej Zachowany Zabytek Budownictwa Drewnianego w Województwie Podlaskim.
W planach jest jeszcze przeniesienie do skansenu starego domu po panu Budzejko z Boksz
Wirtualny spacer po skansenie
Można też wybrać się ( co szczególnie ważne w czasie pandemii) na wirtualny spacer po skansenie - zagrodzie litewskiej z przełomu XIX i XX w Puńsku.
Na zlecenie Urzędu Gminy została wykonana w 2020 roku odpowiednia aplikacja. Zwizualizowana została zagroda litewska z przełomu XIX i XX oraz szczególne miejsca, takie jak:
- chałupa ( 4 pomieszczenia),
- spichlerz ( 1 pomieszczenie)
- chlew ( 3 pomieszczenia)
Szacowany łączny obszar wynosi 187 m2.
Wykonawca aplikacji umieścił w niej m.in. zdjęcia-panoramy o jakości HDR, zapewniającej duży realizm fotografii, sprawiających, że wirtualny spacer odbywać się będzie tak, jak w rzeczywistości. Nawiguje się po nim strzałkami, mogąc "spojrzeć" w dół, w górę i na boki.
Można rzeczywiście obejrzeć skansen nie tylko zewnątrz, ale i „wejść” do poszczególnych budynków oraz znajdujących się tam pomieszczeń, popodziwiać bogactwo tutejszej dawnej kultury, zobaczyć stare sprzęty, narzędzia, tkaniny, itp.
Wirtualny spacer umożliwia dostęp i poruszanie się w postaci interaktywnego linku z systemem WWW Urzędu Gminy oraz Domu Kultury Litewskiej. Wystarczy kliknąć na:
https://www.theasys.io/viewer/6heRgzIuiOcugf47NuToQ24CCPGnMR/
Przed oczami rzeczywiście pojawiają się bardzo ciekawe obrazy.
Projekt został sfinansowany także z funduszy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020.
Wójt gminy Witold Liszkowski spodziewa się, że to przedsięwzięcie pomoże w promocji Puńska. Część osób, które zobaczą skansen on-line, przyjedzie odwiedzić nie tylko skansen, ale i gminę oraz okolice.
Muzeum Stara Plebania
Drewniany budynek stoi obok kościoła i ma ponad sto lat. Budowano ją w latach 1873-1876, po pożarze, jaki w 1868 roku strawił część miasteczka. Budynek został pokryty drewnianym gontem.
Po wybudowaniu w latach 60. ub. wieku nowej plebanii, przez jakiś czas korzystała z niej młodzież. Potem znalazło tu miejsce Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej. Utworzyło Izbę Regionalną, działająca od 1995 roku. Przewodnicy, nauczyciele i twórcy sztuki ludowej od lat zbierają wspaniałe eksponaty i prezentują je właśnie w Starej Plebani.
W muzeum „Stara Plebania” można oglądać wystawy stałe dawnych strojów ludowych i rękodzieła ludowego (tkanin, rzeźb drewnianych, ceramiki, wycinanek, obrazów, plecionek). W Izbie można także zakupić współczesne rękodzieło (wystawa – sprzedaż wyrobów twórców ludowych). W sezonie letnim podczas imprez kulturalnych w plebanii odbywały się pokazy i warsztaty tradycyjnego tkactwa. Zasoby stale się powiększają. Jest tu także część poświecona historii parafii Puńsk. Przewodnicy, nauczyciele i twórcy sztuki ludowej od lat zbierają wspaniałe eksponaty i prezentują je właśnie w Starej Plebanii.
W 2020 roku przeprowadzono generalny remont budynku. W ramach projektu zakupiono również wyposażenie m.in. system naświetleniowy, manekiny, regały i gabloty wystawiennicze i ekspozycyjne. Na kolejne okresy realizacji projektu planuje się m. in. wydruk ulotek o muzeum i magnesów, utworzenie videoklipu 3D przedstawiającego wspólną historię litewsko-polską.
Jest teraz w Muzeum wygodniej, więcej miejsca na eksponaty.
Prace pochłonęły 796 tys. zł. brutto
Inwestycja była realizowana w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Litwa-Polska (INTERREG VA) 2014-2020.Projekt nosi tytuł "Historia litewsko-polska z perspektywy trzech miast”. Partnerami po stronie litewskiej są samorządy Pagegiai i Kedainiai.
WYG
Źródła: Narodowy Instytut Dziedzictwa; UG Puńsk
Na fot: Skansen oraz Muzeum Stara Plebania. Fot własne
