W niedzielę, 10 lipca br. w Szczecinie Mszą świętą konsekrowaną przez biskupa diecezji Szczecińsko- Kamieńskiej J. E. Henryka Wejmana i proboszcza ks. Dariusza Knapika oraz złożeniem kwiatów pod tablicą pamiątkową w Archikatedrze św. Jakuba w Szczecinie rozpoczęły się uroczystości upamiętniające 89. rocznicę tragicznej śmierci litewskich lotników Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa.
W Mszy św. uczestniczył m.in. Zbigniew Bogucki, Wojewoda Zachodniopomorski.
Z kolei w Pszczelniku, miejscu tragicznej śmierci lotników, odbyła się liturgia słowa na cześć bohaterów litewskich Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa. Burmistrz Myśliborza Pan Piotr Sobolewski, Konsul Honorowy Republiki Litewskiej w Szczecinie Pan Wiesław Wierzchoć powitali gości z Parlamentu Europejskiego, Sejmu RP, przedstawicieli z instytucji województwa zachodniopomorskiego, z miasta Kowna i rejonu kowieńskiego na Litwie, powiatu i miasta Myślibórz oraz delegacji gminy Puńska, w skład której wchodzili także przedstawiciele uczniów Szkoły Podstawowej im. Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa.
Na zakończenie uroczystości Ambasador Republiki Litewskiej Eduardas Borisovas złożył razem z małżonką Ritą, Attaché Obrony Republiki Litewskiej pułkownikiem Vilmasem Šatasem, jego małżonką Olgą i dyplomatą Ambasady Republiki Litewskiej w RP Panią Lilianą Jaroslavską wieniec pod pomnikiem bohaterów lotników stworzonym przez Pana Vytautasa Landsbergisa-Žemkalnisa w 1936 roku.
Lotnicy chcieli pobić rekord lotu bez lądowania
Steponas Darius i Stasys Girėnas przed I wojną światową wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Odbyli służbę w amerykańskiej armii, później pracowali w amerykańskim lotnictwie cywilnym. Chcieli powtórzyć wyczyn Charlesa Lindbergha, który w 1927 r. jako pierwszy przeleciał nad Atlantykiem. Litwini wystartowali 15 lipca 1933 r. samolotem „Lituanica” z Nowego Jorku w rocznicę zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. Chcieli pokonać 7 tys. kilometrów i dolecieć do Kowna. Po ponad 37 godzinach lotu rozbili się w pobliżu Kundham (obecnie Pszczelnik) koło Myśliborza - zabrakło im 650 kilometrów. Ich ciała przewieziono do Kowna.
Lotnicy zginęli pod Myśliborzem w nocy 17 lipca 1933 r. Po przebyciu 6411 km samolot rozbił się w lesie koło wsi Pszczelnik. W Kownie czekało na nich ok. 25 tys. osób. Do celu zabrakło im tylko 650km. Prawdopodobną przyczyną tej katastrofy mogła być burza, błąd pilota lub wada techniczna ich samolotu.
Steponas Darius i Stasys Girėnas poznali się w 1927 roku na fali zainteresowania wielkimi przelotami. Kilka lat później podjęli decyzję o wspólnej próbie pokonania Atlantyku północnego - przelocie bez lądowania z Nowego Jorku do Kowna (7186 km). Ze składek Litwinów w kraju i na emigracji zakupiono w USA i dostosowano do potrzeb wyczynowego przelotu samolot Bellanca CH-300 "Pacemaker", nazwany "Lituanica", Lot, który miał rozsławić Litwę, zakończył się jednak tragicznie.
Celem S. Dariusa i S. Girenasa było rozsławienie na całym świecie młodego państwa litewskiego, dlatego podjęli się bardzo ryzykownego przedsięwzięcia przelotu trasy 7 tys. km przez Atlantyk bez międzylądowania. Obaj lotnicy zostali bohaterami Litwy. Nakręcono o nich filmy, w wielu miastach ulice nazywane są na ich cześć. Ich podobizny znajdywały się na banknocie 10-litowym.
Steponas Darius i Stasys Girėnas przeszli do historii światowego lotnictwa nie tylko jako symbole ofiar lotnictwa wyczynowego, lecz także jako zdobywcy rekordów w dziedzinie długości lotu (6411 kilometrów, w 1933 r. drugi wynik na świecie) oraz ilości spędzonych w powietrzu godzin (37 godzin i 11 minut, czwarty wówczas wynik na świecie).
Dbają o pamięć
W 1935 r. ówczesne władze Litwy wykupiły kawałek lasu w miejscu katastrofy i rok później stanął tu drewniany krzyż. Ku ich czci, 17 lipca 1936 r., odsłonięto granitowy pomnik w kształcie Krzyża Witolda Wielkiego, autorstwa V. Landsbergisa-Žemkalnisa, a obok drewniany słup w formie krzyża z informacją w czterech językach o tragedii, do której doszło w tym miejscu.
Do wojny opiekowali się nim litewscy dyplomaci z Berlina. Po wojnie miejsce zostało zapomniane i zdewastowane. Dopiero 50 lat po tragedii, w 1983 roku, pomnik został ponownie odrestaurowany. Niedaleko, w chacie żmudzkiej przywiezionej w 1989 roku z Muzeum Budownictwa Ludowego w Rumszyszkach na Litwie, zorganizowano małe muzeum, w którym prezentowane są eksponaty, związane z tym miejscem i tragiczną śmiercią lotników.
O miejsce dbają obecnie także władze Myśliborza, władze Republiki Litewskiej oraz Litwini, mieszkający na Pomorzu.
W 2018 roku, podczas uroczystości, ówczesny minister spraw zagranicznych Litwy Linas Linkevičius wręczył „Gwiazdę Dyplomacji Litwy” arcybiskupowi Andrzejowi Dziędze.
- Medal ten przyznawany jest nie tylko za osobistą troskę i aktywną działalność, pielęgnowanie pamięci o litewskich lotnikach w województwie zachodniopomorskim, ale również za znaczący wkład w rozwijanie i umacnianie stosunków państw oraz narodów Litwy i Polski- powiedział wówczas L. Linkevičius, dodając, że jest to „niezwykle ważna i wyjątkowa misja”.
W Puńsku szkoła imienia lotników i rzeźba
Na Litwie obaj piloci są uważani za bohaterów narodowych, także w Polsce dwie szkoły (w Puńsku i Myśliborzu) noszą ich imiona. Od stycznia 2005 roku imię bohaterskich lotników nosi szkoła podstawowa w Puńsku. Tak zdecydowali w głosowaniu w grudniu 2004 roku uczniowie.
W 2018 roku, przy ulicy niedaleko szkoły, samorząd gminny w Puńsku postawił pomnik ku pamięci bohaterskich lotników. Autorem dzieła jest miejscowy rzeźbiarz Zenon Knyza, ten sam, który wykonał m.in. drewnianą dzwonnicę na 100. lecie Litwy, postawioną obok starego cmentarza katolickiego w Puńsku. I to on, wraz z ówczesnym konsulem Republiki Litewskiej w Sejnach Czesławem Stankiewicz oraz Janem Vydrą, dyrektorem Szkoły podstawowej im. Stepasa Dariusa i Stasysa Girenasa, uroczyście odsłonili w lipcu 2018 roku tę piękną rzeźbę.
Rondo w Myślibórzu
Rondo na obwodnicy Myśliborza nosi 18 lipca 2021 roku imię bohaterów litewskich S. Dariusa i S. Girėnas. Rondo otworzył przed rokiem Ambasador Republiki Litewskiej w Warszawie Eduardas Borysowas wraz z Piotrem Sobolewskim, burmistrzem Myśliborza, a poświęcił je Arcybiskup metropolita Szczecińsko- Kamieński J. E. Andrzej Dzięga. List z podziękowaniami Ministra Transportu i Łączności Republiki Litewskiej Pana Mariusa Skuodisa odczytał Attaché Transportu Republiki Litewskiej Pan Stanislav Vidtmann.
WYG
Źródło i Fot z uroczystości: Ambasada RL w Warszawie
Pomnik lotników w Puńsku - fot. własne
