Polski i litewski instytut pamięci narodowej podjęły współpracę. Historycy będą wspólnie szukać grobów polskich partyzantów na Litwie i litewskich w Polsce.
Na początku sierpnia br. Dyrektor Generalny Centrum Badań nad Ludobójstwem i Oporem Litwy (LGGRTC) dr Arūnas Bubnys i Rytas Narvydas, kierownik Specjalnego Wydziału Śledczego Wydziału Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu tej instytucji, odwiedzili Instytut Pamięci Narodowej (IPN).
W trakcie wizyty wicedyrektor Andrzej Cisek oraz dr hab. Dominika Siemińska z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN przekazała przedstawicielom Litwy zebrane przez Biuro informacje o litewskich partyzantach, walczących z sowietami, którzy przenikali z wiadomościami o sytuacji w okupowanej Litwie przez Polskę na Zachód.
- Przywieźliśmy z Polski nie tylko informacje, ale także przykład dobrych praktyk - mówi szef ośrodka. Według niego, Instytut Pamięci Ludu Polskiego ma odrębną jednostkę, zatrudniającą kilkudziesięciu pracowników, w tym własnych archeologów. Poszukują szczątków partyzantów nie tylko w samej Polsce, ale także w krajach ościennych, a także na Litwie. Odnaleźli wielu byłych żołnierzy Armii Krajowej.
- Naszym celem jest uzgodnienie współpracy w odnalezieniu szczątków litewskich partyzantów działających po II wojnie światowej na Suwalszczyźnie - mówi dyrektor generalny Litewskiego Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu dr Arūnas Bubnys.
Z wizyty międzynarodowej przywieziono informacje o Litwinach zabitych w różnych okolicznościach w Polsce oraz zobowiązanie do opublikowania kompletu dokumentów dotyczących sowieckich wysiłków, by zamknąć jakikolwiek kontakt litewskiego ruchu oporu z wolnym światem.
Wkroczenie w 1944 roku Armii Czerwonej na teren Litwy, przymusowa mobilizacja Litwinów do jej szeregów, terror oraz represje wobec ludności cywilnej stały się bodźcem dla spontanicznego tworzenia się oddziałów partyzanckich, do których wstępowali zarówno ludzie związani z cywilnym oporem antyhitlerowskim, jak i osoby dotąd niezaangażowane. Po nierównych walkach, w 1949 większość ukrywających się jeszcze bojowników zdecydowała się złożyć broń, chociaż pojedyncze oddziały działały jeszcze w latach 60. XX wieku.
Na spotkaniu w Polsce omówiono porozumienie o współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie poszukiwań i identyfikacji oraz zatwierdzono zintensyfikowane wzajemne kontakty robocze. Biuro Poszukiwań i Identyfikacji Polskiego Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) przeszukuje szczątków osób zmarłych na terenie obecnej RP i poza nim. Po uregulowaniu przepisów prawnych planuje się utworzenie podobnej jednostki w Litewskim Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu.
Wizyta kontynuowana była w Krasychinie, gdzie odbyły się dwustronne spotkania grup roboczych. Omawiano trwające prace nad tomem dokumentu poświęconej działalności grupy operacyjnej KGB działającej tuż po wojnie w Polsce.
Grupa działała na terenie Polski, identyfikując szlaki litewskiego ruchu oporu na Zachód oraz kanały komunikacyjne w kraju, w tym podróż partyzanta Juozasa Lukša Daumantasa.
Materiał przygotowanego tomu ukazuje szeroką panoramę wydarzeń, pokazuje starania i metody KGB, by zamknąć jakikolwiek kontakt litewskiego ruchu oporu z wolnym światem. Publikacja przygotowana jest w dwóch językach, litewskim i polskim. Do księgarń ma trafić w 2022 roku.
Rok 2021 został ustanowiony na Litwie Rokiem partyzanta Juozasa Lukšy-Daumantasa
Byłby to drugi z cyklu „Polska i Litwa w XX wieku. Dokumenty Archiwum Służb Specjalnych”, przygotowana przez wspólną grupę roboczą Centrum Badań nad Ludobójstwem i Oporem Litwy oraz Polskiego Instytutu Pamięci Narodowej, t. Pierwszy” Działalność sowieckich struktur represyjnych wobec litewskiego i polskiego podziemia w latach 1944–1945” został wydany w 2016 roku.
Współpraca litewskich i polskich instytucji zajmujących się badaniem i upowszechnianiem wiedzy o najnowszej historii obu narodów i państw narodowych trwa już od dekady: realizowane są wspólne projekty i cykliczne spotkania. Podczas pandemii, kiedy normalna komunikacja była ograniczona, odbywały się telekonferencje.
Pomnik litewskich partyzantów w Szlinokiemiach w gm. Puńsk
W naszym regionie znane jest miejsce, gdzie zginęło dwóch czołowych partyzantów litewskich. To Szlinokiemie, wieś k.Puńska.
W Polsce, w trójkącie suwalskim, powojenni litewscy partyzanci byli głównym wsparciem dla partyzantów litewskich okręgów Dainava i Tauras na Litwie. Droga na Zachód przebiegała przez Polskę - oficerowie partyzancko-łącznikowi poszukiwali poparcia, kontaktów z uczestnikami polskiego podziemia oraz wykonywali zadania informujące Zachód o walkach z Sowietami. Przekraczali potajemnie granicę w okolicach m.in. Krejwian, Burak, a w Szlinokiemiach mieli bunkier, w którym ukrywali się. Miejscowi udzielali partyzantom schronienia i pomocy.
Partyzanci Jurgis Krikščiūnas-Rimvydas, szef Wydziału Komunikacji i Informacji Partyzanckiego Sztabu Okręgowego Dainava oraz Vytautautas Prabulis-Žaibys, jego adiutant, pochodzący z przygranicznej Mockawy, zginęli 15 grudnia 1949 roku we wsi Szlinokiemie, w gminie Puńsk.
W Szlinokiemiach postawiono pomnik, gdzie zginęli partyzanci otoczeni przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego Polski, a w na cmentarzu w Suwałkach jest ich symboliczny grób. Nie wiadomo, gdzie zostali pochowani.
WYG
Na fot:1-3 Spotkanie delegacji IPN i LGGRTC. Fot. Litewskie Centrum
4. Szef konsulatu w Sejnach, Ambasador Remigijus Motuzas wraz z wójtem gminy Puńsk Witoldem Liszkowskim oraz Przewodniczącą Wspólnoty Litwinów w Polsce Jolantą Malinauskaite-Vektorienė przy grobie partyzantów w Szlinokiemiach w grudniu 2020 roku, w rocznicę ich śmierci.
