Na Pomorzu odbyły się uroczystości z okazji 88. rocznicy tragicznej śmierci litewskich lotników Steponasa Dariusa i Stasysa Girenasa. Brało w nich udział także 14 uczniów ze szkoły Podstawowej z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania im. Dariusa i Girenasa w Puńsku.
W Polsce są dwie szkoły noszące imię bohaterskich lotników, druga mieści się w Myśliborzu.
Chcieli pobić rekord lotu bez lądowania
Steponas Darius i Stasys Girėnas przed I wojną światową wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Odbyli służbę w amerykańskiej armii, później pracowali w amerykańskim lotnictwie cywilnym. Chcieli powtórzyć wyczyn Charlesa Lindbergha, który w 1927 r. jako pierwszy przeleciał nad Atlantykiem. Litwini wystartowali 15 lipca 1933 r. samolotem „Lituanica” z Nowego Jorku w rocznicę zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. Chcieli pokonać 7 tys. kilometrów i dolecieć do Kowna. Po ponad 37 godzinach lotu rozbili się w pobliżu Kundham (obecnie Pszczelnik) koło Myśliborza - zabrakło im 650 kilometrów. Ich ciała przewieziono do Kowna.
Lotnicy zginęli pod Myśliborzem w nocy 17 lipca 1933 r. Po przebyciu 6411 km samolot rozbił się w lesie koło wsi Pszczelnik. W Kownie czekało na nich ok. 25 tys. osób. Do celu zabrakło im tylko 650km. Prawdopodobną przyczyną tej katastrofy mogła być burza, błąd pilota lub wada techniczna ich samolotu.
Steponas Darius i Stasys Girėnas poznali się w 1927 roku na fali zainteresowania wielkimi przelotami. Kilka lat później podjęli decyzję o wspólnej próbie pokonania Atlantyku północnego - przelocie bez lądowania z Nowego Jorku do Kowna (7186 km). Ze składek Litwinów w kraju i na emigracji zakupiono w USA i dostosowano do potrzeb wyczynowego przelotu samolot Bellanca CH-300 "Pacemaker", nazwany "Lituanica", Lot, który miał rozsławić Litwę, zakończył się jednak tragicznie.
Celem S. Dariusa i S. Girenasa było rozsławienie na całym świecie młodego państwa litewskiego, dlatego podjęli się bardzo ryzykownego przedsięwzięcia przelotu trasy 7 tys. km przez Atlantyk bez międzylądowania. Obaj lotnicy zostali bohaterami Litwy. Nakręcono o nich filmy, w wielu miastach ulice nazywane są na ich cześć. Ich podobizny znajdywały się na banknocie 10-litowym.
Steponas Darius i Stasys Girėnas przeszli do historii światowego lotnictwa nie tylko jako symbole ofiar lotnictwa wyczynowego, lecz także jako zdobywcy rekordów w dziedzinie długości lotu (6411 kilometrów, w 1933 r. drugi wynik na świecie) oraz ilości spędzonych w powietrzu godzin (37 godzin i 11 minut, czwarty wówczas wynik na świecie).
Dbają o pamięć
W 1935 r. ówczesne władze Litwy wykupiły kawałek lasu w miejscu katastrofy i rok później stanął tu drewniany krzyż oraz pomnik betonowy w kształcie podwójnego krzyża (tzw. Witoldowego), który przetrwał do naszych czasów. Od niedawna w pobliżu miejsca katastrofy działa także skromne muzeum, w którym prezentowane są eksponaty, związane z tym miejscem i tragiczną śmiercią lotników.
O miejsce dbają obecnie także władze Myśliborza, władze Republiki Litewskiej oraz Litwini, mieszkający na Pomorzu.
W Puńsku uczniowie wybrali dla szkoły imię bohaterskich lotników
Na Litwie obaj piloci są uważani za bohaterów narodowych, także w Polsce dwie szkoły (w Puńsku i Myśliborzu) noszą ich imiona. Od stycznia 2005 roku imię bohaterskich lotników nosi szkoła podstawowa i gimnazjum w Puńsku. Tak zdecydowali w głosowaniu w grudniu 2004 roku uczniowie. W 2018 roku, przy ulicy niedaleko szkoły, samorząd gminny w Puńsku postawił pomnik ku pamięci bohaterskich lotników.
Uroczystości w 2021 roku
W Szczecinie
Uroczystości rocznicowe rozpoczęła Msza święta w Bazylice Archikatedralnej p.w. św. Jakuba w Szczecinie, której przewodniczył Metropolita Szczecińsko-Kamieński, arcybiskup Andrzej Dzięga. Przemawiając do zgromadzonych na Mszy świętej, Metropolita Szczecińsko -Kamieński powiedział, że stają przed nami ci, którzy 88 lat temu swą odważną decyzją zabłyśli przed narodami Europy i świata.
Arcybiskup Andrzej Dzięga powiedział, że niosła ich wtedy fala nadziei ponad granicami narodów, ponad granicami polityki, ponad granicami kryzysów ekonomicznych.
W Mszy św. uczestniczył Pan Marek Subocz, Wicewojewoda Zachodniopomorski. Po Mszy świętej pod tablicą pamiątkową bohaterów w Szczecinie złożono wieńce i kwiaty.
W 2018 roku, podczas uroczystości, ówczesny minister spraw zagranicznych Litwy Linas Linkevičius wręczył „Gwiazdę Dyplomacji Litwy” arcybiskupowi Andrzejowi Dziędze.
- Medal ten przyznawany jest nie tylko za osobistą troskę i aktywną działalność, pielęgnowanie pamięci o litewskich lotnikach w województwie zachodniopomorskim, ale również za znaczący wkład w rozwijanie i umacnianie stosunków państw oraz narodów Litwy i Polski- powiedział wówczas L. Linkevičius, dodając, że jest to „niezwykle ważna i wyjątkowa misja”.
Myślibórz
Rondo na obwodnicy Myśliborza nosi od niedzieli 18 lipca 2021 roku imię bohaterów litewskich S. Dariusa i S. Girėnas. Rondo otworzył Ambasador Republiki Litewskiej w Warszawie Eduardas Borysowas wraz z Piotrem Sobolewskim, burmistrzem Myśliborza, a poświęcił je Arcybiskup metropolita Szczecińsko- Kamieński J. E. Andrzej Dzięga. List z podziękowaniami Ministra Transportu i Łączności Republiki Litewskiej Pana Mariusa Skuodisa odczytał Attaché Transportu Republiki Litewskiej Pan Stanislav Vidtmann.
W Pszczelniku z udziałem uczniów z Puńska
W Pszczelniku odbyła się liturgia słowa na cześć bohaterów litewskich Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa konsekrowana przez arcybiskupa metropolitę Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej J.E. Andrzeja Dzięgę i księdza Prałata Aleksandra Jaszczura. Burmistrz Myśliborza Pan Piotr Sobolewski i oraz Ambasador Republiki Litewskiej w warszawie Eduarda Borysowas podziękowali Konsulowi Honorowemu Republiki Litewskiej w Szczecinie Wiesławowi Wierzchoćowi za 15 lat jego pracy, powitali gości z rejonu kowieńskiego na Litwie, przedstawicieli z instytucji województwa zachodniopomorskiego, powiatu i miasta Myślibórz oraz gminy Puńska. Uczniowie z Puńska zaprezentowali krótki program artystyczny.
Delegacją z Puńska zaopiekowały się władze Myśliborza. Zapewniły zakwaterowanie, wyżywienie.
Na zakończenie uroczystości złożono razem z Attaché Obrony Republiki Litewskiej pułkownikiem Gytisem Kazokasem i Attaché ds. Transportu Panem Stanislavem Vidtmannem wieńce pod pomnikiem bohaterów stworzonym przez Pana Vytautase Landsbergise - Žemkalnise w 1936 roku.
WYG
Źródło, fot z uroczystości: Ambasada RL w Warszawie
Pomnik lotników w Puńsku - fot. własne
