Zanikające języki

W zapomnienie idą gwary i dialekty języka polskiego, gwary dzukijska i suwalska, litewska i rosyjska ze staroobrzędowych wiosek Mazur i Suwalszczyzny, poleska i białoruska, słowacka ze Spisza i Orawy. Z krajobrazu językowego Polski znikły już takie języki i odmiany, jak tatarski, armeno-kipczacki, słowiński, dialekty dolnoniemieckie, czeski Kotliny Kłodzkiej i nieistniejącego już Kucowa. Zagrożone rychłym wyginięciem są: jidysz, karaimski, resztki dialektów niemieckich (np. Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur). Mniej zagrożone są jedynie standardowe odmiany języków: litewskiego, niemieckiego i ukraińskiego, ponieważ w ramach szkolnictwa mniejszościowego prowadzone jest nauczanie tych języków.

Działania na poziomie europejskim i krajowym w celu ochrony zagrożonych języków i odmian językowych w Polsce będą tematem konferencji organizowanej we wtorek, 5 listopada, w Sali Kolumnowej w Sejmie RP przez Komisję Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Biuro Analiz Sejmowych. Marszałek Sejmu Ewa Kopacz objęła to wydarzenie honorowym patronatem.

Do dyskusji zostali zaproszeni specjaliści w dziedzinie polityki językowej, planowania językowego, polityki mniejszościowej i socjolingwistyki, jak również działacze zajmujący się językami mniejszościowymi i regionalnymi. Będą oni debatować na temat obecnych przepisów oraz propozycji rozwiązań legislacyjnych, które mogą skutecznie przyczynić się do zahamowania procesu szybkiego i nieuchronnego wymierania języków stanowiących kulturowe dziedzictwo Polski.
Organizatorzy widzą potrzebę zastanowienia się nad objęciem niektórych odmian języków instytucjonalną pomocą w działaniach rewitalizacyjnych. Wskazują m.in. na takie rozwiązania jak ponowna ratyfikacja Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych czy nowelizacja ustawy o języku polskim.

Uczestnicy konferencji przeanalizują też dotychczasowe osiągnięcia, strategie i postulaty dotyczące wsparcia i rewitalizacji uznanych języków mniejszościowych i regionalnych. Będą także zastanawiać się nad możliwością podjęcia takich działań wobec języków nieuznanych i nieobjętych polską polityką językową, zwłaszcza archaicznego germańskiego etnolektu Wilamowic, śląskiego kompleksu językowego, czy odmian gwarowych polszczyzny.

I pewne posłowie przyjmą ciekawe i cenne wnioski, a za kilka tygodni zagłosują m.in. nad obcięciem budżetu dla mniejszości narodowych, bo tak nakaże im dyscyplina partyjna.
Przypomnijmy, że w projekcie budżetu państwa na rok 2014 proponuje się zmniejszyć o 18% dofinansowania dla mniejszości narodowych i etnicznych. A nasze państwo wydawało dotąd na potrzeby tej 400 - tysięcznej rzeszy „astronomiczne” sumy, bo aż całe 16 mln złotych w 2013 roku.

Dla porównania, Polska przeznaczyła w ubiegłym roku na zagraniczną pomoc rozwojową prawie 1,5 mld zł; większość środków trafiło do państw Partnerstwa Wschodniego. Z krajów PW ok. 55 mln złotych zostało skierowanych na Białoruś, w szczególności na rozwój niezależnych mediów. W tym roku są także kierowane tam podobne sumy.
Przedstawiciele mniejszości zauważają, że planowane obniżki finansowania odbiją się negatywnie na około 400.000 obywateli polskich, należących do mniejszości narodowych i etnicznych, a także tych, którzy używają języka regionalnego. Ponadto, będą trudności w realizacji licznych projektów kulturalnych. Będzie mniej koncertów, festiwali, mniej dzieci będzie uczyło się ludowych tańców, śpiewu, jednym słowem będzie zanikać tożsamość narodowa. Np. litewski obszar językowy w Polsce zmniejszył się w ciągu kilkudziesięciu lat aż trzykrotnie.
Zdaniem przedstawicieli mniejszości, zagraża to rozwijaniu ich tożsamości narodowej, bo bez pieniędzy nie da się organizować działalności kulturalnej. Co gorsza, oświata mniejszości też cierpi na niedostatek pieniędzy. Zmieniony algorytm z ub. roku spowodował, że np. szkoły w woj., podlaskim, w których dzieci uczą się języka białoruskiego, otrzymały od kilkudziesięciu do nawet 300 tys. złotych mniej pieniędzy. Szczególnie uciążliwy dla nauczania jest niedostatek podręczników do nauki języków mniejszości narodowych.

Jan Wyganowski