Jak chronić polską ziemię?

1 maja 2016 roku przestaną obowiązywać ograniczenia w nabywaniu nieruchomości rolnych w Polsce przez obcokrajowców. Budzi to obawy o masowy wykup polskich gruntów rolnych przez nabywców z niektórych państw Unii Europejskiej, w których ceny gruntów rolnych przekraczają kilkakrotnie ceny w Polsce.

Dysproporcje w cenie gruntów rolnych występujące pomiędzy Polską a takimi krajami jak Niemcy czy Holandia, generują jednocześnie pokusę spekulacyjnego zakupu ziemi rolnej przez podmioty, które nie zajmują się działalnością rolniczą. Obawom tym towarzyszy jednocześnie dość powszechna krytyka obecnego systemu gospodarowania nieruchomościami rolnymi skarbu państwa. Wszystko to razem skłoniło Fundację Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej do przygotowania raportu „Przemiany strukturalne rolnictwa w krajach Unii Europejskiej. Wyzwania dla Polski.”

Zarówno regulacje prawne, jak i praktyka działania Agencji Nieruchomości Rolnych, nastawionej na maksymalizację bieżących wpływów do budżetu powodują, że trudno dziś mówić o spójnej i efektywnej polityce kształtowania ustroju rolnego. Z jednej strony, na terenach województw zachodnich i północnych, zdaniem organizacji rolniczych następuje niejawny i w zasadzie nielegalny proces koncentracji ziemi rolnej przez duże podmioty zagraniczne, z drugiej – w województwach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, nie następuje przepływ ziemi z gospodarstw nieproduktywnych do tych o wyższej zdolności funkcjonowania na rynku.

– Procesy, które są widoczne w polskim rolnictwie, w tym odchodzenie od działalności rolniczej na gruntach do tego przeznaczonych, przyczyniają się do spadku produkcji rolnej

i ograniczają rozwój tego sektora gospodarki. By wzmocnić konkurencyjność Polski na tle pozostałych państw UE, proponujemy wprowadzenie zmian w systemie kontroli obrotu gruntami – tłumaczy Marek Zagórski, Prezes Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej.

W opinii inicjatorów raportu, nowy system kontroli obrotu gruntami rolnymi powinien uwzględniać regionalne zróżnicowanie wielkości obszarowej i profilu produkcyjnego naszych gospodarstw rolnych oraz prowadzić do pełnego wykorzystania zasobu gruntów rolnych. Jednym z celów wprowadzenia zmian powinno być również wprowadzenie (w granicach dopuszczalnych przez prawo europejskie) preferencji w nabywaniu gruntów przez rolników, gospodarujących na terenie danej gminy czy miejscowości, posiadających odpowiednie wykształcenie, dla których działalność rolnicza jest głównym źródłem przychodów.

– Model obrotu gruntami proponowany w raporcie „Przemiany strukturalne rolnictwa

w krajach Unii Europejskiej. Wyzwania dla Polski” zakłada także wprowadzenie powszechnego obowiązku posiadania kwalifikacji rolniczych przez wszystkie osoby przejmujące grunty rolne – mówi Prezes EFRWP. – Przyczyni się do to poprawy jakości zarządzania gospodarstwami rolnymi oraz zabezpieczy je przed działalnością o charakterze nierolniczym – zapewnia.

Raport przywołuje rozwiązania francuskie i niemieckie, które preferując rodzimych producentów rolnych w nabywaniu ziemi rolniczej, wymuszają jednocześnie racjonalne kształtowanie tego zasobu (głównie poprzez racjonalizację struktury obszarowej gospodarstw). Właśnie te doświadczenia stanowią podstawę zawartych w raporcie propozycji zmiany instytucjonalnego systemu obrotu gruntami rolnymi i kształtowania ustroju rolnego.

Nowy system, oprócz wprowadzenia na wzór francuski i niemiecki ograniczeń podmiotowych przy nabywaniu gruntów, powinien bardziej aktywnie oddziaływać na strukturę obszarową rolnictwa. Zadanie to powinno być realizowane przez samorząd powiatowy, wspierany przez Wojewódzkie Jednostki Kształtowania Struktur Rolnych działające w ramach Agencji Nieruchomości Rolnych lub w formie spółek non-profit utworzonych przez samorządy województw. Proponując wymienione rozwiązania, pomysłodawcy raportu pragną włączyć się w dyskusję na temat zmian legislacyjnych, które już wkrótce będą przedmiotem prac parlamentarnych.

Inicjatorzy opracowania uważają, że uwzględnienie ich propozycji w nowych przepisach prawnych prowadzić będzie do poprawy struktury obszarowej i ekonomicznej gospodarstw rolnych. Przyspieszy to również przechodzenie gruntów z gospodarstw rolników, którzy ograniczają, bądź kończą swoją rolniczą działalność gospodarczą do gospodarstw rozwojowych, powiększających swój majątek produkcyjny.

Raport „Przemiany strukturalne rolnictwa w krajach Unii Europejskiej. Wyzwania dla Polski” opracowany przez Fundację Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, omawia proponowany model funkcjonowania systemu kontroli obrotu gruntami rolnymi w Polsce. Zdaniem autorów, zmiana w strukturze rolnictwa ma na celu z jednej strony dostosowanie go do nowych realiów po 2016 roku, z drugiej – udoskonalenie obecnie funkcjonującego systemu, a tym samym wzmocnienie jego konkurencyjności względem innych państw europejskich.

Raport został przygotowany w ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych – projektu Fundacji EFRWP.