Zarządy sukcesyjne, aby firma nie umarła wraz ze śmiercią właściciela. Wkrótce fundacje rodzinne

Zostało powołanych 40,5 tys. zarządców sukcesyjnych. To dotychczasowy bilans ustawy o zarządzie sukcesyjnym.

- Zarząd sukcesyjny jest bardzo dobrze oceniany przez przedsiębiorców i członków ich rodzin. Chciałbym, aby powoływanie zarządców sukcesyjnych było standardem i aby jak najwięcej firm miało zabezpieczoną ciągłość działalności na wypadek śmierci przedsiębiorcy - wskazuje minister rozwoju i technologii Waldemar Buda.

Wprowadzenie przepisów o zarządzie sukcesyjnym miało przyczynić się do tego, aby firma nie kończyła swojej działalności wraz ze śmiercią właściciela, tylko mogła dalej się rozwijać w rękach kolejnego pokolenia. Dzięki ustawie możliwe jest uratowanie setek tysięcy polskich jednoosobowych przedsiębiorstw. Z analizy danych zawartych w bazie CEIDG wynika, że 8,7% przedsiębiorców zarejestrowanych w CEIDG (ponad 227 tys.) ukończyło 65 lat.

Sukces rozwiązań

Mamy już 40,5 tys. powołanych zarządców sukcesyjnych, z tego 3,4 tys. prowadzi obecnie przedsiębiorstwa. W 2022 r. złożono 6,2 tys. wniosków o wpis zarządcy sukcesyjnego do bazy CEIDG.

Zarządcę za życia może powołać przedsiębiorca, a po jego śmierci spadkobiercy. Zdecydowaną większość zarządców powołują przedsiębiorcy. Dotychczas 2,8 tys. zarządców sukcesyjnych zostało powołanych przez spadkobierców.

Czym jest zarząd sukcesyjny

Zarządca sukcesyjny tymczasowo prowadzi sprawy przedsiębiorstwa do czasu załatwienia formalności spadkowych i podjęcia przez następców prawnych decyzji co do dalszych losów firmy. Jednak nie dłużej niż przez 2 lata, a w wyjątkowych przypadkach 5 lat od śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny niejako „działa w zastępstwie zmarłego przedsiębiorcy”. Przysługują mu szerokie uprawnienia m.in.:

posługiwanie się NIP-em i firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”;
zarządzanie bieżącymi sprawami przedsiębiorstwa (zarządca samodzielnie dokonuje wszystkich czynności zwykłego zarządu, a czynności przekraczających zwykły zarząd – za zgodą spadkobierców; wyjątkowo jego uprawnienia może ograniczyć sąd opiekuńczy, jeżeli istniałaby groźba utraty przez małoletniego spadkobiercę majątku);
wykonywanie praw i obowiązków pracodawcy;
zawieranie i wykonywanie umów cywilnoprawnych dotyczących działalności przedsiębiorstwa;
wykonywanie decyzji administracyjnych związanych z przedsiębiorstwem, np. koncesji, zezwoleń;
korzystanie z firmowego konta przedsiębiorcy;
rozliczanie podatków na takich zasadach, jak robi to przedsiębiorca;
uczestniczenie w postępowaniach sądowych i administracyjnych.

Jak można ustanowić zarządcę sukcesyjnego?

Zarządcę może ustanowić każdy przedsiębiorca zarejestrowany w bazie CEIDG. Aby to zrobić, należy złożyć oświadczenie o powołaniu zarządcy i uzyskać - na piśmie – jego zgodę na pełnienie funkcji. Następnie konieczne jest złożenie wniosku o wpis zarządcy do CEIDG. Można zrobić to online, jak również w urzędzie gminy.

Zarządcę sukcesyjnego mogą też powołać spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy – w terminie dwóch miesięcy od jego zgonu. Potrzeba do tego jednak zgody spadkobierców, którzy posiadają 85% udziałów w spadku. Zarządcę powołuje się przed notariuszem. W takim przypadku to notariusz zgłasza zarządcę sukcesyjnego do CEIDG.

Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?

Aby zostać zarządcą sukcesyjnym, nie trzeba mieć szczególnych kwalifikacji i być np. przedsiębiorcą.

Może nim być:

Osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnej i nie wydano wobec niej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, a także jeden ze spadkobierców przedsiębiorcy.
Dotychczasowy prokurent, jeśli przedsiębiorca zastrzegł, że po jego śmierci stanie się zarządcą sukcesyjnym.
Ważne: Zarządcą sukcesyjnym nie może być natomiast osoba prawna (np. spółka). Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba.

Przedsiębiorca może wyznaczyć zarządcę „rezerwowego”. Może być to pomocne na wypadek, gdyby powołany w pierwszej kolejności zarządca sukcesyjny zrezygnował z funkcji lub nie mógł jej pełnić np. z powodu ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych, uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej lub odwołania go przez przedsiębiorcę.

Coraz bliżej do wprowadzenia fundacji rodzinnej

W ostatnich dniach rząd przyjął projekt ustawy o fundacji rodzinnej. Umożliwienie zakładania takich fundacji ma wspierać wielopokoleniową sukcesję w polskich firmach i pomagać w akumulacji polskiego kapitału. Chcemy pomóc firmom rodzinnym kontynuować prowadzenie biznesu. Będzie to możliwe dzięki przyjętej dziś przez Radę Ministrów możliwości zakładania fundacji rodzinnych. Dzięki niej majątek firmy zostanie zatrzymany w jednych rękach, co przyczyni się do rozwoju przedsiębiorstwa i realizacji nowych inwestycji - informuje szef MRiT.

- Fundacja rodzinna może być szansą na kontynuację przez dzieci i wnuki potencjału firm zbudowanych przez ich rodziców i dziadków - podkreślił minister Waldemar Buda.

Fundacja rodzinna nie tylko zapewnia ochronę majątku, jego pomnażanie, ale też zabezpiecza potrzeby finansowe członków rodziny. Jedną z większych zalet fundacji rodzinnej jest to, że członkowie rodziny fundatora nie muszą osobiście angażować się w prowadzenie biznesu, aby korzystać z jej zysków. Jest to szczególnie ważne w rodzinach, w których dzieci wybierają inną ścieżkę kariery. Kluczowe jest to, że zmiana pokoleniowa nie zagrozi firmie, jej wartości i miejscom pracy - dodaje szef MRiT.

Sukcesja w firmach to wciąż spore wyzwanie dla rodzimych przedsiębiorstw. Pokolenie przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą w latach 90. XX wieku stoi przed wyzwaniem przekazania biznesu następcom. Aby im pomóc, konieczne jest wprowadzenie ułatwień. Dlatego chcemy, aby już w pierwszej połowie 2023 r. możliwe było zakładanie w Polsce fundacji rodzinnych.

- Projekt ustawy jest efektem bliskiej współpracy Ministerstwa Rozwoju i Technologii z Ministerstwem Finansów i Ministerstwem Sprawiedliwości. W proces byli zaangażowani także przedstawiciele innych urzędów. Aktywny udział brali też przedstawiciele środowiska firm rodzinnych. Dzięki temu w projekcie znalazły się rozwiązania wyważające interesy wszystkich podmiotów, na które będzie oddziaływać ustawa - powiedziała wiceminister Olga Semeniuk.

Tworząc przepisy o fundacji rodzinnej wzorowaliśmy się ustawach obowiązujących w innych krajach, w szczególności Austrii, Niemczech i Liechtensteinie. Podobne fundacje można zakładać w większości krajów europejskich. Staraliśmy się, aby zakładanie fundacji rodzinnych w Polsce było nie mniej korzystne niż w innych krajach, zarówno w zakresie wymogów formalnych, jak i kosztów jej prowadzenia - poinformowała wiceminister.

Zalety fundacji rodzinnej

Możliwość wycofania się fundatora (przedsiębiorcy) z aktywnego prowadzenia biznesu, bez utraty dochodów.
Finansowe zabezpieczenie członków rodziny.
Oddzielenie spraw biznesowych i rodzinnych.
Utrzymanie majątku w jednych rękach i ochrona majątku.
Efektywne zarządzanie majątkiem i jego pomnażanie.
Planowanie sukcesji w perspektywie wielu pokoleń.
Założenie fundacji i przekazanie majątku do fundacji nie będzie opodatkowane.

Założenie fundacji rodzinnej

By móc to zrobić fundator musi przed notariuszem złożyć oświadczenie o powołaniu fundacji lub sporządzić testament z takim oświadczeniem. Następnie konieczne będzie sporządzenie statutu i przekazanie majątku na fundusz założycielski, a także wpisanie fundacji do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.

Fundator

Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fundację rodzinną będzie mogło utworzyć także kilku fundatorów.

Beneficjent

Fundacja rodzinna będzie przekazywać środki beneficjentom na ich bieżące potrzeby.

Beneficjentami będą mogły być osoby fizyczne, najczęściej członkowie rodziny fundatora, oraz organizacje pozarządowe.

Majątek i działalność fundacji rodzinnej

Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania i celu, dla którego została ona powołana. Najczęściej będzie to zapewnienie nieprzerwanego działania firmy oraz zapewnienie środków do życia dla członków najbliższej rodziny.
Fundacja rodzinna będzie mogła być ustanawiana na czas określony albo na czas nieokreślony.
Majątek, w który wyposaża się fundację rodzinną, będzie mogło stanowić mienie, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, należące do fundatora albo fundatorów, w tym przede wszystkim udziały i akcje spółek. Fundator musi przekazać fundacji rodzinnej majątek warty co najmniej 100 000 zł (fundusz założycielski).
Fundacja będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą, polegającą na obrocie majątkiem, w tym udziałami w spółkach, jeśli nie nabywa ich tylko w celu dalszej odsprzedaży, najmie, udzielaniu pożyczek spółkom, w których posiada udziały, lub beneficjentom, obrocie obcą walutą w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji oraz prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna będzie zapewne wykorzystywana głównie przez osoby posiadające spółki handlowe, nie wprowadzamy jednak ograniczeń we wnoszeniu do fundacji rodzinnej przedsiębiorstw, ich zorganizowanych części czy ich poszczególnych składników. Fundacja rodzinna, ze względu na rozwiązanie dotyczące zawężenia prowadzenia działalności gospodarczej, będzie mogła np. wydzierżawić przedsiębiorstwo i podbierać z tego tytułu czynsz.

Przepisy o fundacji rodzinnej pozwalają także uporządkować w rodzinie kwestie prawa do zachowku. Po pierwsze, możliwe będzie zrzeczenie się prawa do zachowku. Po drugie, ta sama osoba uprawniona do wypłat od fundacji rodzinnej i do zachowku będzie mogła otrzymać tylko jedno z tych świadczeń. Ustawa wprowadzi w tym zakresie zakaz czerpania podwójnych korzyści. Po trzecie wprowadzona zostanie ogólna reguła pozwalająca na bardziej elastyczne podejście do zapłaty zachowku. Dopuszczone zostanie rozłożenie zachowku na raty, odroczenie terminy jego płatności, a nawet - w uzasadnionych przypadkach - jego obniżenie.

Resort chce, aby proponowane rozwiązania weszły w życie w pierwszej połowie 2023 r.

Źródło i fot: MRiT