11 marca jest dniem Dnia Odzyskania Niepodległości Litwy po latach bycia częścią Związku Radzieckiego. Litwa utraciła niepodległość w czerwcu 1940 roku. Litwa też, jako pierwsza z republik radzieckich, proklamowała niezależność od chylącego się ku upadkowi Związku Radzieckiego.
Z tej okazji, w PuÅ„sku, już w niedzielÄ™, 9 marca br. odbÄ™dÄ… siÄ™ uroczystoÅ›ci. O godz. 12.15 – msza w miejscowym koÅ›ciele, a o 14.00 koncert w Litewskim Domu Kultury.
Z kolei 11 marca odbÄ™dzie siÄ™ spotkanie we wsi Kompocie przy jedynym za granicami Republiki Litewskiej, obelisku ku pamiÄ™ci restytucji. MieszkaÅ„cy nadgranicznej wsi Kompocie w gminie PuÅ„sk. już jesieniÄ… 1990 roku, z wielkim trudem wyciÄ…gnÄ™li z ziemi dziesiÄ™ciotonowy gÅ‚az i ustawili przy drodze. Wyryto na nim napis:” Z okazji reaktywowania niepodlegÅ‚oÅ›ci Litwy -1990.03.11”. Potem zasadzono „lasanek NiepodlegÅ‚oÅ›ci”
Co roku, w rocznicÄ™ reaktywowania niepodlegÅ‚oÅ›ci Litwy, skÅ‚adane sÄ… tu kwiaty, Å›piewane pieÅ›ni. OdwiedzajÄ… to miejsce i liczni turyÅ›ci. Jest to jedyny taki obelisk na Å›wiecie upamiÄ™tniajÄ…cy ten historyczny dla Litwinów dzieÅ„. Natomiast 11 marca 1991 roku imiÄ™ „11 marca” otrzymaÅ‚o litewskie Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce w PuÅ„sku - jedyna litewska szkoÅ‚a Å›rednia Polsce.
TrochÄ™ historii
11 marca 1990 roku Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przeksztaÅ‚ca siÄ™ w Sejm Restytucyjny (Atkurimo Sejmas), który uchwala ustawÄ™ o reaktywowaniu niepodlegÅ‚oÅ›ci Litwy. WczeÅ›niej, bo 26 lutego, w jeszcze w Litewskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej odbyÅ‚y siÄ™ wybory parlamentarne, które wygraÅ‚ „Sajudis”, odpowiednik polskiej „SolidarnoÅ›ci”. Ruch ten powstaÅ‚ 3 czerwca 1988 roku, gdy grupa inicjatywna zÅ‚ożona z czÅ‚onków Komunistycznej Partii Litwy oraz aktywistów niepartyjnych zaÅ‚ożyÅ‚a Litewski Ruch dla Reformy, powszechnie znany pod prostÄ… nazwÄ… SÄ…jÅ«dis. Na jego czele stanÄ…Å‚ Vytaustas Landsbergis.
Pierwszym paÅ„stwem, które uznaÅ‚o niepodlegÅ‚ość Litwy byÅ‚a Islandia. UczyniÅ‚a to prawie po roku od podjÄ™cia przez Litwinów decyzji o wystÄ…pieniu z ZSRR. 11 marca jest trzecim, po rocznicy bitwy grunwaldzkiej oraz 16 lutego, wielkim Å›wiÄ™tem narodowym. ObchodzÄ… go także Litwini rozsiani po caÅ‚ym Å›wiecie, w tym i na SejneÅ„szczyźnie.
Z ogÅ‚oszeniem niepodlegÅ‚oÅ›ci Å›pieszono siÄ™, bo na dzieÅ„ 12 marca 1990 roku zaplanowane byÅ‚o posiedzenie Rady Najwyższej ZSRR, która maÅ‚a przyjąć przepisy, okreÅ›lajÄ…ce sposoby i warunki wychodzenia paÅ„stw czÅ‚onkowskich ZSRR. Co prawda takÄ… możliwość przewidywaÅ‚a Konstytucja ZwiÄ…zku Radzieckiego, ale nie byÅ‚o przepisów wykonawczych.
Litewski Sejm przegÅ‚osowaÅ‚ wyjÅ›cie ze ZwiÄ…zku Radzieckiego ok. godz. 23.00 jeszcze 11 marca 1990 roku. Nikt nie byÅ‚ przeciwny. Za gÅ‚osowaÅ‚o 124 deputatów, a 6 wstrzymaÅ‚o siÄ™ od gÅ‚osu. Tych szeÅ›ciu, którzy wstrzymali siÄ™ od gÅ‚osu, byÅ‚o Polakami.
Zaledwie trzech Polaków podpisaÅ‚o siÄ™ pod Aktem NiepodlegÅ‚oÅ›ci. Taka postawa posÅ‚ów - Polaków, znów poÅ‚ożyÅ‚a siÄ™ cieniem w stosunkach nowo odrodzonego paÅ„stwa z mniejszoÅ›ciÄ… polskÄ… na Litwie.
Polski Kraj Narodowo-Terytorialny
DziÅ› już maÅ‚o kto pamiÄ™ta, a i może pamiÄ™tać nie chce, ale już w 1989 roku Anicet Brodawski, Polak z WileÅ„szczyzny, wówczas deputowany do Rady Najwyższej ZwiÄ…zku Radzieckiego, zgÅ‚osiÅ‚ postulat autonomii dla ziemi wileÅ„skiej w ramach litewskiej republiki. Litewscy dziaÅ‚acze zdecydowanie odrzucili możliwość przyznania praw autonomicznych ludnoÅ›ci polskiej. Z kolei część polskich dziaÅ‚aczy rejonowych dążyÅ‚a do jak najszybszego ustanowienia podstaw formalnych dla autonomii na skalÄ™ wiÄ™kszÄ… niż tylko gminy. 6 wrzeÅ›nia 1989 r. decyzjÄ… swojej rady, jako autonomiczny ogÅ‚osiÅ‚ siÄ™ caÅ‚y rejon solecznicki. 15 wrzeÅ›nia takÄ… samÄ… uchwaÅ‚Ä™ przyjmuje rada rejonu wileÅ„skiego
1 czerwca 1990 r. rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ I Zjazd Deputowanych do Rad Terenowych WileÅ„szczyzny, który miaÅ‚ miejsce w ZawiszaÅ„cach. Wystosowali oni apel do Rady Najwyższej RL o uwzglÄ™dnienie polskich planów autonomicznych oraz przeksztaÅ‚cili RadÄ™ KoordynacyjnÄ… – od tej pory wystÄ™powaÅ‚a ona oficjalnie jako Rada Koordynacyjna ds. Utworzenia Polskiego Narodowo-Terytorialnego SamorzÄ…du OkrÄ™gu WileÅ„skiego. 6 wrzeÅ›nia 1990 idea autonomiczna zostaÅ‚a poparta przez ZwiÄ…zek Polaków na Litwie.
W skÅ‚ad PKN-T miaÅ‚y wejść rejony: solecznicki i wileÅ„ski, miasto Podbrodzie, gminy podbrodzka i maguÅ„ska z rejonu Å›wiÄ™ciaÅ„skiego, gminy poÅ‚ukniaÅ„ska, trocka, starotrocka i karaciska z rejonu trockiego oraz jawnuÅ„ska z rejonu szyrwinckiego, czyli obszary zamieszkane w wiÄ™kszoÅ›ci przez Polaków.
Wilejka stolicÄ…
22 maja 1991 r., na zjeździe dziaÅ‚aczy polskich w MoÅ›ciskach, przyjÄ™to uchwaÅ‚y ustanawiajÄ…ce ostatecznie Polski Kraj Narodowo-Terytorialny w granicach Republiki Litewskiej. Uchwalono jego Statut (czyli konstytucjÄ™). OkreÅ›lono jego stolicÄ™, którÄ… miaÅ‚a być Nowa Wilejka, dzielnica Wilna o najwiÄ™kszym wówczas odsetku Polaków. Jako hymn wybrano pieśń „RotÄ™”. PKN-T przyjÄ…Å‚ także biaÅ‚o-czerwonÄ… flagÄ™. Skonkretyzowano prawny zakres autonomii, który poszerzono – Republika Litewska miaÅ‚a stać siÄ™ w praktyce równoprawnÄ… federacjÄ… części litewskiej i PKN-T.
SkutkowaÅ‚o to decyzjÄ… Rady Najwyższej Republiki Litewskiej z 4 wrzeÅ›nia 1991 r. o zawieszeniu samorzÄ…dów rad rejonów wileÅ„skiego i solecznickiego. Taka uchwaÅ‚a litewskiego parlamentu byÅ‚a sprzeczna z ówczesnym prawem litewskim. Parlament nie miaÅ‚ bowiem prawa zawieszać rad, a jedynie je rozwiÄ…zać po udowodnieniu przez specjalnÄ… komisjÄ™ ewentualnych nieprawidÅ‚owoÅ›ci. Tymczasem nie byÅ‚o żadnych wniosków takiej komisji, ale – jak to i obecnie widać – rewolucja ma swoje prawa. I może wÅ‚aÅ›nie te próby dążenia do autonomii, stojÄ… od ponad 20 lat na przeszkodzie ku rozwiÄ…zaniu niektórych problemów Polaków na Litwie, jak np. tablice dwujÄ™zyczne.
Jan Wyganowski
ŹródÅ‚a : Aleksander Olechnowicz: „Utracona autonomia”, wrzesieÅ„ 2013r., info wÅ‚asne
Na fot. Obelisk w Kompociach
