W niedzielę w Sejnach uroczyście obchodzono 65-lecie działalności Stowarzyszenia Litwinów w Polsce. Na uroczystość przybyło nie tylko liczne grono byłych i obecnych członków Stowarzyszenia, ale i wielu gości z kraju oraz Litwy, na czele z Ambasadorem Republiki Litewskiej w Warszawie Jego Ekscelencją Eduardasem Borisovasem.
Było też grono samorządowców z powiatu sejneńskiego, w tym burmistrz Sejn Arkadiusz Nowalski. Wszyscy nie szczędzili ciepłych słów pod adresem tej najstarszej w Polsce organizacji litewskiej. Było wiele życzeń dalszej udanej pracy na rzecz mniejszości litewskiej w Polsce. Uroczystość uświetniły występy litewskich zespołów artystycznych.
Ambasador Republiki Litewskiej w Polsce Eduardas Borisovas. Zwrócił się do uczestników uroczystości m.in. takimi słowami:
- Stowarzyszenie Litwinów w Polsce obchodzi dziś 65-lecie istnienia. To ważna rocznica nie tylko dla polskich Litwinów, ale także dla nas, mieszkających na Litwie. Sytuacja w Polsce w czasie tworzenia organizacji była szczególnie trudna, gdyż polski rząd komunistyczny w tamtym czasie dążył na różne sposoby do wynarodowienia żyjących tu Litwinów, ich izolacji od kontaktów z Litwą i z Litwinami żyjącymi na Zachodzie. Dzięki Stowarzyszeniu, utworzonemu zaledwie 65 lat temu, tożsamość litewska nie zanikła na tej ziemi i mocno zakorzeniła. Stowarzyszenie przez cały okres swej działalności starannie realizuje różne działania, wspiera język i kulturę litewską, a szczególnie dba o edukację.
Od wielu lat była jedyną i najważniejszą organizacją litewską w Polsce, a swoją działalnością przez ten czas zaznaczyła ważnymi osiągnięciami i wypełniała swoją misję - powiedział Ambasador.
Historia Stowarzyszenia
Stowarzyszenie (do 1992 pod nazwą Litewskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne) to najstarsza organizacja mniejszości litewskiej w Polsce, założona w 1957 roku. Było to możliwe zarówno dzięki aktywności społeczności litewskiej, jak i tzw. „odwilży październikowej” z 1956 roku w Polsce, gdy doszło do zmian na szczytach władzy PRL, która była bardziej liberalna w wielu kwestiach, w tym narodowościowej.
Zjazd założycielski organizacji odbył się w dniach 30-31 marca 1957 roku w Puńsku. W obradach uczestniczyło 112 delegatów (94 z powiatu sejneńskiego i 18 z Polski Centralnej i Zachodniej).
Zjazd otworzył nauczyciel Jonas Stoskeliūnas, przekazując następnie głos przewodniczącemu Komitetu Organizacyjnego Juozasovi Maksimavičiusowi, który opowiedział o pracy wykonanej przez Komitet, celach i zadaniach zjazdu oraz o przyszłym Stowarzyszeniu.
Wszyscy są zgodni: aby zachować tożsamość narodową, trzeba założyć stowarzyszenie. I tak powstało Litewskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne (LVKD). Jej siedziba mieściła się na początku w Puńsku, a później w Sejnach.
Do kierowania Stowarzyszeniem I Zjazd wybrał Zarząd w składzie: przewodniczący- Juozas Maksimavičius (Oszkinie), dwóch wiceprzewodniczących – Juozas Vaina (Puńsk) i Juozas Jakimavičius (Szlinokiemie), sekretarz - Jonas Stoskeliūnas (Puńsk), skarbnik - Juozas Savickas (Paluńce).
Przez wiele lat organizacją kierował Olgierd Skrypko, ówczesny dyrektor Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Sejnach, a wieloletnim sekretarzem (a następnie także przewodniczącym) był niedawno zmarły litewski dziennikarz z Sejn i Suwałk - Eugeniusz Pietruszkiewicz. Organizacji przewodniczyli także: J. Savickas, Juozas Sigitas Paransevičius, Romas Vitkauskas, Juozas Bliūdžius, Petras Maksimavičius. Od 1999 do 2021 roku funkcję przewodniczącego organizacji pełnił Algirdas Vaicekauskas (Olgierd Wojciechowski).
Stowarzyszenie dba o zachowanie tożsamości narodowej polskich Litwinów, krzewi oraz popularyzuje litewską oświatę, kulturę, sztukę. Do stałego kalendarza imprez organizowanych z udziałem Stowarzyszenia Litwinów w Polsce należy niezmiennie coroczne zloty litewskich zespołów artystycznych, organizowane we wsi Burbiszki, na samym polsko - litewskim pograniczu.
Stowarzyszenie wydaje dwutygodnik „Aušra”, kwartalnik „Suvalkietis” (od 1992), miesięcznik dla dzieci „Aušrelė” (od 1997), organizuje różne konkursy dla młodzieży i dzieci.
Nowe władze i kierunki działalności
We wrześniu 2021 roku odbył się XIX Zjazd Stowarzyszenia Litwinów w Polsce. W Zjeździe wzięło udział 77 delegatów. Wybrali nowego przewodniczącego organizacji, którym został Robertas Slovikas. Uzyskał 69 głosów.
Zastąpił na tym stanowisku Algirdasa Vaicekauskasa, który obecnie jest dyrektorem litewskiej szkoły „Žiburis” w Sejnach. Kierował Stowarzyszeniem przez 22 lat. Zjazd wybrał też 20 - osobową Radę Stowarzyszenia.
Zjazd przyjął uchwałę w sprawie kierunków dalszych prac. Wśród nich wymieniono m.in. tworzenie dobrej atmosfery między narodami litewskim i polskim, niesienie pomocy litewskiej mniejszości w Suwałkach w jej staraniach o zorganizowanie w mieście litewskiego Centrum Edukacji i Kultury, ze szkołą podstawową włącznie. Ważnym zadaniem jest także podtrzymywanie tożsamości narodowej oraz litewskiego szkolnictwa.
Odradzają się oddziały Stowarzyszenia
Jeszcze w 2011 stowarzyszenie posiadało 46 oddziałów w 5 województwach - większość na Sejneńszczyźnie i Suwalszczyźnie: w gminie Puńsk (Ogórki, Burbiszki, Buraki, Dziedziule, Giłujsze, Kalinowo, Kompocie, Krejwiany, Nowiniki, Oszkinie, Poluńce, Pełele, Przystawańce, Puńsk, Rejsztokiemie, Sankury, Skarkiszki, Szlinokiemie, Tauroszyszki, Trakiszki, Trompole, Widugiery, Wiłkopedzie, Wojciuliszki, Wojtokiemie, Wołyńce, Żwikiele), w gminie Sejny (Dusznica, Ogrodniki, Jenorajście, Jodeliszki, Klejwy, Łumbie, Radziucie, Rachelany, Rynkojeziory, Sejny, Żegary), w gminie Szypliszki (we wsiach Wojponie i Jegliniec) oraz oddział w Suwałkach.
Poza województwem podlaskim, oddziały towarzystwa znajdowały się w Szczecinie, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie. Przy Ambasadzie Republiki Litewskiej w Warszawie działa sobotnia szkółka litewska. Z powodu pandemii zajęcia w ub. roku szkolnym się nie odbywały się, ale uczniowie szkółki narzekają, że wszystkie książki w szkolnej bibliotece są od dawna przeczytane. Czekają zatem na nowe od darczyńców.
W 2016 roku wymogi statutowe spełniały w zasadzie tylko dwa oddziały: suwalski i warszawski. Sytuacja zmieniła się nieco na lepsze w 2020 roku. Działały oddziały w Szczecinie, Gdańsku, Białymstoku i prężny w Suwałkach.
Aktywni Litwini z Suwałk
Aktywny, przyciągający ostatnio do działalności także i młodych, jest oddział w Suwałkach. Suwalski Oddział Stowarzyszenia Litwinów w Polsce, od ćwierćwiecza, redaguje czasopisma „Suvalkietis”, zorganizował celebrowanie w jednym z suwalskich kościołów mszy świętej w języku litewskim, prowadzi ożywioną działalność kulturalną, wystawia sztuki teatralne, pięknie śpiewa chór „Ančia”, itp. Kilkanaścioro dzieci uczy się w jednej z suwalskich szkół, po obowiązkowych zajęciach, języka litewskiego.
Stare - nowe problemy
Stary problem, to oświata. Brakuje litewskich podręczników, szkołom - pieniędzy. W niepamięć odchodzą niewielkie szkoły wiejskie. Poprzednie reformy doprowadziły do likwidacji większości szkół wiejskich. Nie zdążono wydać wszystkich podręczników, a potrzebne są znów nowe, a tych bak.
Mimo wyższych subwencji, szkoły mają trudność finansowe. Stowarzyszenie zwraca uwagę na potrzebę indywidualnego podejścia ze strony MEN do spraw poszczególnych szkół, bo mają one różną sytuację, m.in. ze względu na liczbę uczniów.
Różne zmiany organizacyjne, wywołane licznymi reformami oraz niż demograficzny spowodował, że w Polsce pozostały tylko cztery litewskie szkoły: Liceum im.11 Marca w Puńsku, Szkoła Podstawowa im. Dariusa Girėnasa w Puńsku, Szkoła Podstawowa Widugierach, a także Szkoła Podstawowa wraz z przedszkolem „Žiburis” w Sejnach, którą prowadzi Fundacja im. biskupa Ananasa Baranauskasa oraz szkółka niedzielna w Warszawie.
Począwszy od 1999 roku liczba uczniów litewskich szkołach w regionie zmniejszyła się dwukrotnie. W swym języku naukę pobiera tylko ok. 600 dzieciaków. Obecnie do szkół w Puńsku chodzi o ok. jedną trzecią mniej uczniów niż jeszcze przed kilkunastoma laty.
Ciągłym problemem są podręczniki. Częste zmiany programowe w polskim systemie oświaty spowodowały, że podręczniki do szkoły podstawowej, które zostały wydane przed laty, straciły swoją aktualność, a uczniowie LO nigdy ich nie mieli. Uczą się z podręczników w języku polskim, w myślach przekładają na litewski i odpowiadają w języku ojczystym – czyli „ z polskiego na nasz”.
Ciągłego wsparcia metodologicznego i finansowego udziela litewskich szkołom w Polsce Litewskie Ministerstwo Oświaty. Przyznaje litewskie podręczniki, organizuje szkolenia, przekazuje autobusy szkolne, itp. Dyrektorzy szkół zauważają jednak od lat, że chcieliby dysponować podręcznikami w języku litewskim, które odpowiadałaby nie tylko litewskiemu, ale także polskiemu programowi edukacyjnemu, w ramach którego muszą uczyć.
Zgromadzonych na obchodach rocznicowych powitał Ambasador Republiki Litewskiej w Polsce Eduard Borisovas, Kierownik Konsulatu Republiki Litewskiej w Seinais Genadijus Mackelis, Zastępca Dyrektora Globalnego Departamentu Litwy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Litwy Gitana Skripkaitė, która odczytała również gratulacje od Ministra Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej Gabrieliasa Landsbergisa. Attaché ds. kultury Republiki Litewskiej w Polsce Rasa Rimickaitė przekazała gratulacje Ministrowi Kultury Republiki Litewskiej Simonowi Kairiasowi.
Podczas obchodów padło wiele znaczących słów, wręczono listy z podziękowaniami dla najbardziej zasłużonych członków LLD. Wykład wygłosił historyk dr Bronius Makauskas.
G. Mackelis, kierownik Konsulatu Republiki Litewskiej w Sejnach, składając gratulacje uczestnikom uroczystości, wspomniał o znaczeniu Stowarzyszenia i jego wkładzie w zachowanie litewskiej kultury i oświaty w Polsce. Podkreślił, że wszystko to można osiągnąć tylko wspólnym wysiłkiem na rzecz osiągnięcia wyznaczonych celów. Szef konsulatu zaznaczył, że po odzyskaniu przez Litwę niepodległości pracujący w Polsce dyplomaci litewscy przyczyniają się do realizacji celów Stowarzszenia i będą wnosić swój wkład w przyszłości.
WYG
Fot:
1.Migawki z uroczystości. Fot: Ambasada RL w Warszawie
2. I Zjazd Stowarzyszenia w 1957 roku. Fot. arch
