Wizyta w gabinecie lekarskim dla większości pacjentów jest przynajmniej nieco stresująca. W czasie wizyty pacjent otrzymuje informacje na temat istoty choroby oraz koniecznych zmian w codziennych przyzwyczajeniach, które należałoby wprowadzić w celu poprawy skuteczności leczenia, spowolnienia rozwoju istniejącej choroby, czy zapobieganiu jej konsekwencjom.
CzÄ™sto informacje te uzupeÅ‚nione sÄ… o nazwy, dawkowanie, czas przyjmowania leków oraz ewentualne zmiany – czÄ™sto kilku preparatów. Nierzadko informacje te podawane sÄ… w sposób hasÅ‚owy i szybki. Dodatkowo zdarza siÄ™, iż zalecenia lekarskie sÄ… w sprzecznoÅ›ci z dotychczasowymi poglÄ…dami pacjenta, czy też stanowiÄ… dla niego zupeÅ‚nÄ… nowość. W badaniach przeprowadzonych wÅ›ród pacjentów rozpoczynajÄ…cych leczenie nowo rozpoznanej choroby jedynie okoÅ‚o 60% pacjentów kontynuowaÅ‚o terapiÄ™ po roku od jej rozpoczÄ™cia, w tym kolejne 30% zakwalifikowane zostaÅ‚o jako realizujÄ…ce w peÅ‚ni plan leczenia [1,2]. Najczęściej podawanÄ… przyczynÄ… przerywania terapii byÅ‚ brak motywacji do kontynuowania leczenia (72%) lub brak informacji dotyczÄ…cych choroby i jej leczenia (56%). Do rzadszych przyczyn zaliczono dziaÅ‚ania niepożądane i brak wsparcia ze strony personelu medycznego – w tym brak szczegóÅ‚owych informacji na temat dawkowania leków [3].
PodstawowÄ… konsekwencjÄ… niestosowania siÄ™ do zaleceÅ„ lekarskich jest brak lub bardzo niska skuteczność zaproponowanej terapii. Brak efektów „leczenia” dalej zniechÄ™ca pacjentów do wizyt lekarskich, zmniejsza zaufanie do pracowników sÅ‚użby zdrowia, a co za tym idzie powoduje powstanie „bÅ‚Ä™dnego koÅ‚a terapeutycznego”.
PrzyglÄ…dajÄ…c siÄ™ bliżej problemowi można wyróżnić kilka podstawowych problemów wynikajÄ…cych z niestosowania siÄ™ do zaleceÅ„ lekarskich.
Pomimo obecnoÅ›ci na rynku skutecznych leków np. obniżajÄ…cych ciÅ›nienie tÄ™tnicze, czy regulujÄ…cych poziom glukozy we krwi, skuteczność leczenia nadciÅ›nienia tÄ™tniczego w Polsce wynosi okoÅ‚o 30%. Oznacza to, iż jedynie, co trzecia osoba z rozpoznanym i leczonym nadciÅ›nieniem tÄ™tniczym osiÄ…ga zakÅ‚adane obniżenie ciÅ›nienia tÄ™tniczego do poziomu poniżej 140/90 mmHg. Z reguÅ‚y niska skuteczność zaproponowanej terapii powoduje konieczność zwiÄ™kszania dawek lub liczby stosowanych leków, a co za tym idzie nasilenie poczucia choroby przez pacjenta. Osoby leczone nieskutecznie zwracajÄ… siÄ™ czÄ™sto o poradÄ™ do osób najbliższych, czy znajomych, szukajÄ… również informacji w dostÄ™pnych źródÅ‚ach np. w Internecie. O ile pogÅ‚Ä™bianie wiedzy na temat choroby jest udowodnionÄ… metodÄ… poprawy skutecznoÅ›ci jej leczenia, o tyle ogólnie dostÄ™pne źródÅ‚a wiedzy nie zawsze mogÄ… być uznane za wiarygodne. Przy szukaniu informacji na temat zdrowia, stylu życia, czy sposobów leczenia warto polegać na wiarygodnych, fachowych i sprawdzonych źródÅ‚ach, do takich można zaliczyć strony dla pacjentów tworzone przez naukowe towarzystwa medyczne, stowarzyszenia pacjentów, czy strony edukacyjne wydawnictw specjalistycznych.
Oprócz niskiej skutecznoÅ›ci leczenia nieprzestrzeganie zaleceÅ„ lekarskich niesie za sobÄ… konsekwencje dotykajÄ…ce bezpoÅ›rednio pacjentów. Stale zmieniajÄ…ce siÄ™ stężenia leków we krwi nie tylko nie pozwalajÄ… uzyskać peÅ‚nego efektu terapeutycznego lecz również mogÄ… bardzo negatywnie wpÅ‚ywać na codzienne funkcjonowanie. Wahania wartoÅ›ci ciÅ›nienia tÄ™tniczego, wahania poziomu glukozy, czy nawracajÄ…ce napady dusznoÅ›ci bardzo negatywnie wpÅ‚ywajÄ… na samopoczucie chorego powodujÄ…c bóle gÅ‚owy, nadmiernÄ… senność, czy duży stres i znaczne ograniczenie codziennej aktywnoÅ›ci. W takich sytuacjach bardzo czÄ™sto pacjenci zmuszeniu sÄ… do korzystania z pomocy doraźnej. Leki przepisywane w oddziaÅ‚ach pomocy doraźnej majÄ… za zadanie szybkie i skuteczne zwalczenie dolegliwoÅ›ci. Bardzo czÄ™sto leki te nie sÄ… optymalne do dÅ‚ugotrwaÅ‚ej terapii i dlatego nie zapewniajÄ… skutecznego leczenia przewlekÅ‚ego, jak również mogÄ… powodować dziaÅ‚ania niepożądane nieobserwowane w lekach przeznaczonych do leczenia dÅ‚ugotrwaÅ‚ego.
Kolejnym bardzo ważnym problemem wÅ›ród chorych stosujÄ…cych leki na staÅ‚e jest próba dostosowywania schematów terapeutycznych do codziennych sytuacji, na przykÅ‚ad okazjonalnego spożycia alkoholu, koniecznoÅ›ci pozostania na czczo przed badaniami, rozkÅ‚adu dnia uniemożliwiajÄ…cego regularne korzystanie z toalety w przypadkach stosowania leków moczopÄ™dnych, czy wystÄ™powanie dziaÅ‚aÅ„ niepożądanych (np. impotencja przy stosowaniu starszych beta-blokerów). Każde „wakacje” terapeutyczne powodujÄ… konsekwencje w postaci obniżenia skutecznoÅ›ci terapii oraz wystÄ™powania dziaÅ‚aÅ„ niepożądanych zwiÄ…zanych ze zmianami stężeÅ„ leków w surowicy. Dość czÄ™stym zjawiskiem towarzyszÄ…cym „wakacjom terapeutycznym” jest „nadrabianie” dawek leków opuszczonych – o ile w przypadku pominiÄ™cia leków konsekwencjÄ… może być nasilenie dolegliwoÅ›ci, w przypadku zwiÄ™kszenia stężenia leków ponad dawki terapeutyczne możemy mieć do czynienia z zatruciem lekami z wszystkim tego konsekwencjami.
PodsumowujÄ…c brak należytej wspóÅ‚pracy chorego z zespoÅ‚em terapeutycznym – nie tylko lekarzem lecz również pielÄ™gniarkÄ…, pracownikiem socjalnym, czy farmaceutÄ…, powoduje zmniejszenie skutecznoÅ›ci leczenia choroby, brak poprawy samopoczucia, jak również szybsze wystÄ™powanie powikÅ‚aÅ„ i postÄ™p choroby podstawowej. Do skutecznego leczenia wymagane jest zaangażowanie i przepÅ‚yw informacji w obie strony zarówno do pacjenta, jak i od pacjenta w stronÄ™ lekarza.
1 Jonikas MA, Mandl KD: Surveillance of medication use: Early identification of poor adherence. J Am Med Inform Assoc 2012;19:649-654.
2 McHorney CA, Victor Spain C, Alexander CM, Simmons J: Validity of the adherence estimator in the prediction of 9-month persistence with medications prescribed for chronic diseases: A prospective analysis of data from pharmacy claims. Clin Ther 2009;31:2584-2607.
3 Simons LA, Levis G, Simons J: Apparent discontinuation rates in patients prescribed lipid-lowering drugs. Med J Aust 1996;164:208-211.
Prof. Krzysztof Narkiewicz z katedry NadciÅ›nienia TÄ™tniczego i Diabetologii GdaÅ„skiego Uniwersytetu Medycznego jest czÅ‚onkiem Rady Ekspertów Kampanii SpoÅ‚ecznej „CiÅ›nienie na Å»ycie”.
Informacje o ogólnopolskiej Kampanii SpoÅ‚ecznej „CiÅ›nienie na Å»ycie”
Akcja ma uÅ›wiadomić Polakom, jakie ryzyko niesie ze sobÄ… brak profilaktyki schorzeÅ„ ukÅ‚adu krążenia. Jak wynika z 300 000 badaÅ„ przeprowadzonych w ramach Kampanii, wiek serca Polaków jest dużo wyższy w stosunku do metrykalnego. Dlatego w tym roku dziaÅ‚ania Kampanii bÄ™dÄ… popularyzowaÅ‚y dziaÅ‚ania pomagajÄ…ce obniżyć wiek serca. DziaÅ‚ania Kampanii merytorycznie wspiera Rada Ekspertów w skÅ‚adzie: prof. Krzysztof Narkiewicz, prof. Stefan Grajek oraz prof. Tomasz Zdrojewski. Sponsorem kampanii „CiÅ›nienie na Å»ycie” jest Polfa Warszawa Grupa Polpharma.