Polacy mieszkający na Litwie od ćwierćwiecza starają się o możliwość zapisywania swoich nazwisk i imion w litewskich paszportach, czyli dowodach osobistych, polskim alfabetem.
Problem w tym, że w językach grupy bałtyckiej, tj. w litewskim i łotewskim, stosuje się generalnie zasadę tłumaczenia nazwisk obcych i dotyczy to wszystkich nazwisk, tak więc np. w litewskiej Wikipedii w haśle "Bill Clinton" jest "Bilas Klintonas", a w łotewskiej wikipedii "Bills Klintons". Niemiecki polityk Gerhard Schröder to na Litwie Gerhardas Šrioderis. Inaczej zmienia się nazwiska kobiet, a inaczej mężczyzn, dlatego np. "Hillary Clinton" to "Hilarija Klintoniene".
W polskiej gramatyce też niegdyś było popularne spolszczanie nazwisk i imion obcych (do dnia dzisiejszego mamy np. księcia Karola a nie Charlesa). Poza tym, w litewskim alfabecie nie ma np. litery „w”, a jest „v”, nie ma też „rz”. W związku z tym nazwiska są zapisywane w taki sposób: Jeży Vróblewski, zamiast Jerzy Wróblewski, a zamiast Tomaszewski pisze się Tomaševski.
Niemniej jednak, w Traktacie polsko-litewskim z 1994 r., zawarto zapis gwarantujący osobom należącym do mniejszości narodowych możliwość używania swych imion i nazwisk w brzmieniu języka mniejszości narodowej, a także zapis, że szczegółowe regulacje dotyczące pisowni imion i nazwisk miały zostać określone w odrębnej umowie.
Kilkadziesiąt rund negocjacji mających na celu wypracowanie kompromisu nie przynosiło jak dotąd rezultatu. Litewski Sąd Konstytucyjny uznał, że oryginalna pisownia polskich nazwisk jest na pierwszej stronie dowodu osobistego niemożliwa. Można to natomiast uczynić, ale w innej części dokumentu.
Inaczej postępują sądy na Litwie. One pozwalają na oryginalną pisownie nazwisk. Już w 2017 roku Wileński Sąd Dzielnicowy podjął decyzję o zezwoleniu na pisownię nazwiska obywatelki Litwy z literą "w" w akcie małżeństwa. Obywatelka Litwy Małgorzata Runiewicz-Wardyn, której mąż jest obywatelem Polski, ubiegała się o zapis nazwiska, przejętego po mężu wraz z zawarciem związku małżeńskiego, przez literę „W”. Potem były kolejne podobne rozstrzygnięcia.
Litewski rząd akceptuje
W środę, 2 czerwca litewski rząd zatwierdził ostatecznie konkluzję Ministerstwa Sprawiedliwości, która proponuje dopuszczenie liter „q”, „x” i „w” na stronie głównej w dokumentach tożsamości osobom, będącym w związku małżeńskim z cudzoziemcami oraz przedstawicielom mniejszości narodowych.
Ewelina Dobrowolska (lit. Evelina Dobrowolska), prawniczka polskiej narodowości, a od 2020 roku minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej, od razu tak napisała na swoim profilu - Cieszy mnie decyzja podjęta dzisiaj przez Rząd o zatwierdzeniu wniosku Ministerstwa Sprawiedliwości sugerującego dopuszczenie do pism ′′ q ", ′′ x ′′ i ′′ w ′′ do osób, które wyszły za cudzoziemca i przedstawicieli mniejszości narodowe. Jeszcze jednak nie pokonaliśmy całego - czekają dyskusje w komisjach Seimasu, kontemplacje i etapy przyjęć na posiedzeniach plenarnych. Wierzę, że tym razem Litwa będzie miała wolę polityczną, aby naprawić regulacje prawne”.
Zdaniem pani minister,(…) Litwa nie zezwalając na używanie „q”, „x”, „w” w nazwach osobistych krzywdzi swoich obywateli. W rozmowie z LRT ( Litewskie Radio i Telewizja) zwróciła uwagę, iż kwestia oryginalnej pisowni nazwisk jest najbardziej bolesna dla Litwinów będących w związku małżeńskim z obcokrajowcami, ponieważ, aby mieć to samo nazwisko dla wszystkich członków rodziny, zmuszeni są do wszczęcia postępowania sądowego. Jedną z propozycji rządu było uwzględnienie konieczności pisania nazwisk przez mniejszości narodowe w oryginalnym języku. Bezpodstawne są ponadto obawy, że będziemy musieli pisać cyrylicą lub mieć wiele różnych akcentów. Co mówi konkluzja rządu? Że mówimy o alfabecie łacińskim bez znaków diakrytycznych”.
- Dziś w zasadzie karzemy w tym procesie naszych obywateli, bo Litwa nie ma woli politycznej, by uregulować regulację prawną. Jest to zwykle najistotniejszy problem dla Litwinów, którzy poślubiają obcokrajowców lub ich dzieci, ponieważ często mają oni podwójne obywatelstwo. W takim przypadku nazwiska można pisać tylko w oryginalnej formie, z „w”, „q” lub „x”. Dziś wszystkie takie pary, oboje małżonkowie cudzoziemcy i dzieci, idą do USC z negatywną odpowiedzią i trafiają do sądu, a sądy ustanowiły już jednoznaczną praktykę, że praktycznie wszystkim małżonkom i dzieciom wolno wpisywać oryginalne nazwiska lub nazwiska i wydane paszporty wraz z odpowiednimi wpisami na stronie głównej – wyjaśniała minister.
Ewelina Dobrowolska poinformowała także, że „(…) konkluzją Rządu jest odrzucenie projektu, który przewiduje oryginalną pisownię nazwisk na drugiej stronie, gdyż taka decyzja wyraźnie nie spełnia oczekiwań naszych obywateli ani systemu prawnego, jak takie nazwisko na następnej stronie byłaby nieoficjalna i nie niż w przypadku nazwiska użytego w innych dokumentach i odpowiednio tworzyłaby podwójną tożsamość. Konkluzja rządu wspiera projekt, który przewiduje pisownię nazwisk na stronie głównej, w oparciu o orzecznictwo, w którym kilkaset osób złożyło już wnioski do sądów i otrzymało te dokumenty. Z ewidencji ludności widzimy, że kilkaset osób ma już ważne paszporty z „w”, „q” lub „x”.”
Według Ministerstwa Sprawiedliwości w ewidencji ludności zarejestrowanych jest już obecnie 384 obywateli Litwy posiadających ważne dokumenty tożsamości – dowód osobisty lub paszport – z nazwiskami zawierającymi litery „q”, „x” lub „w”. W latach 2019–2021 wydano 149 orzeczeń sądowych, które zobowiązywały urzędy stanu cywilnego do umieszczania w aktach stanu cywilnego nazwisk z „q”, „x” lub „w”.
Według wiedzy Ministerstwa, w badanym okresie do urzędów stanu cywilnego nie wpłynęły żadne orzeczenia, które odmówiłyby nadania osobom nazwisk z literami „q”, „x” i „w”.
Dyskusja na temat legalizacji oryginalnej pisowni nazwisk w dokumentach trwa na Litwie od kilkudziesięciu lat, ale do tej pory nie uchwalono w tej sprawie aktów prawnych.
Zwolennicy oryginalnej pisowni nazwisk argumentują o prawie człowieka do własnego nazwiska, krytycy twierdzą, że dopuszczenie w dokumentach znaków nielitewskich zmniejszy status państwowego języka litewskiego. Ci drudzy proponują, aby nazwisko było napisane alfabetem łacińskim tylko na dodatkowej stronie dokumentu.
W ministerstwie po polsku, angielsku i rosyjsku
Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Litewskiej otwiera dostęp do swojej strony internetowej w języku rosyjskim i polskim.
Z dniem 21 maja br. Ministerstwo Sprawiedliwości otworzyło dostęp do swojej strony internetowej w języku rosyjskim i polskim. Ministerstwo stara się być otwarte dla wszystkich mieszkańców Litwy. Od teraz zapraszamy mieszkańców rosyjskojęzycznych do odwiedzenia strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem: https://tm.lrv.lt/ru/, a dla Polaków - pod adresem: https://tm.lrv.lt/pl/ – głosi komunikat.
Obecnie Ministerstwo prowadzi konsultacje z mieszkańcami w języku litewskim, angielskim i rosyjskim.
Na Litwie mieszkają 154 narodowości, stanowią one około 15 proc. ogółu ludności Litwy, a największą część stanowi ludność narodowości polskiej i rosyjskiej.
Pisownia nazwisk litewskich w Polsce
Litwini w Polsce mają gwarantowane przez ustawę prawo do oryginalnej pisowni nazwisk. Przewiduje to ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 roku.
„Osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości” - czytamy w ustawie.
W ustawie przewidziano także postępowanie w przypadku nazwisk, które są zapisane innym niż łacińskie pismem, np. w cyrylicy. „Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż alfabet łaciński podlegają transliteracji” - czytamy.
Litwini mieszkający w Polsce, a szczególnie na Sejneńszczyźnie, już prawie od ćwierćwieku, mogą mieć litewskie nazwiska i imiona w polskich dowodach osobistych. W praktyce posługują się także polską wersją swoich danych, choć czasem obydwie wersje znacznie się różnią, np. Valdas Vaicekauskas po polsku, to Waldemar Wojciechowski.
W czerwcu 2015 rok, Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) zwróciła się do Urzędów Stanu Cywilnego w Sejnach i Puńsku z prośbą o wyjaśnienie oraz przedstawienie faktycznego stanu praw mniejszości polskiej do oryginalnej pisowni imion i nazwisk. Z przekazanej informacji wynikało, że nie istnieją obecnie żadne przeszkody, które uniemożliwiałyby członkom mniejszości narodowych zapis ich imion i nazwisk z użyciem znaków spoza polskiego alfabetu. Programy wykorzystywane przez pracowników wspomnianych urzędów są technicznie przystosowane do wpisania każdej litery i każdego znaku.
Na przełomie 2012 r. i 2013 r. polskie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji przeprowadziło nawet kampanię zachęcającą osoby należące do litewskiej mniejszości narodowej do zmiany imion i nazwisk na zgodne z zasadami pisowni języka litewskiego.
Efekt niewielki, bo, co prawda, wyrobienie dowodu osobistego z oryginalną pisownią imienia i nazwiska nie stwarza specjalnych problemów, ale następie trzeba zmienić wszystkie inne dokumenty, jak np. prawo jazdy, itp, itd. Jest to i uciążliwe, i przysparzające w praktyce kłopotów.
Czasami w praktyce mają miejsce przypadki, że gdzieś tam odmówiono wpisania w akcie urodzenia litery e z kropką nad nią (ė), czy też,co miało miejsce swego czasu w Rzeszowie, gdzie USC na odpisie aktu małżeństwa napisał drugie imię skarżącego „Feliks”, mimo że „Felix” znajdował się w akcie urodzenia. Urząd stwierdził, że akt urodzenia został wydany już w czasach panowania pruskiego, a ponieważ język polski jest dziś językiem urzędowym, pisownię imion należy dostosować do norm pisowni języka polskiego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie odrzucił ten argument. Sędziowie uznali działania urzędu stanu cywilnego za nieskuteczne.
WYG
Na fot: Litewski paszport ( dowód osobisty). Fot MSZ RL
