16 lutego przypada 99. rocznica proklamowania niepodległości Litwy. Odzyskała ją wraz z Polską po ponad stuletnim zaborze carskim. Okolicznościowe imprezy odbędą się nie tylko na Litwie, ale też na Sejneńszczyźnie, gdzie mieszka duża liczba etnicznej ludności litewskiej.
Zapłoną znicze na grobach żołnierzy litewskich, spoczywających na cmentarzach w Berżnikach i Sejnach, we wszystkich szkołach z litewskim językiem nauczania odbędą się uroczyste apele.
W Sejnach
Konsulat Republiki Litewskiej organizuje uroczystości w tamtejszym „Domu Litewskim” już 15 lutego br., o godz. 15.00. Konsulat zaprosił nie tylko sejneńskich Litwinów, ale i przedstawicieli polskich urzędów, instytucji, organizacji z Sejneńszczyzny. Zaproszenie otrzymały także litewskie samorządy współpracujące z polskimi gminami.
W programie m.in. koncert w wykonaniu kowieńskiego konserwatorium muzycznego oraz uroczyste przyjęcie.
W Puńsku
16 lutego o godz. 8.00 - msza w intencji rocznicy Niepodległości w miejscowym kościele
19 lutego o godz.11.00 - Różaniec, a o godz. 12.15 Msza w intencji Niepodległości odbędzie się też 16 lutego, o godz.10.00, w kaplicy w Widugierach
Natomiast 18 lutego, o godz. 18.00, w Domu Kultury Litewskiej w Puńsku odbędzie się uroczysty koncert z okazji Dnia Niepodległości.
W Brukseli
Z udziałem premiera Litwy premier Litwy Sauliusa Skvernelisa, 15 lutego br. w przedstawicielstwie dyplomatycznym Litwy w Brukseli, odbędzie się uroczysta kolacja z okazji zbliżającego się Święta Niepodległości Litwy.
Gratulacje od prezydenta USA
Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump już 10 lutego br. wysłał list z gratulacjami do litewskiej prezydent Dalii Grybauskaitė z okazji Święta Odzyskania Niepodległości, obchodzonego 16 lutego.
„Litwa znajduje się w głównym nurcie promowania demokracji i umacniania wspólnoty transatlantyckiej. Dzięki waszemu poparciu dla suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy, a także działaniom mającym na celu zwiększenie dywersyfikacji źródeł energii realizujecie nasz wspólny cel: wzmocnienie bezpieczeństwa europejskiego i regionalnego” – napisał prezydent USA. Trump dodał, że Litwa jest ważnym i solidarnym członkiem NATO. Zwrócił także uwagę na wysiłki Litwy, aby zwiększyć wydatki na obronę do 2,5 proc. PKB.
- Bardzo się cieszę z gratulacji od prezydenta USA i z tego, że po raz kolejny zostały potwierdzone nasze wspólne cele– mówiła w piątek, 10 lutego, w Kownie prezydent Litwy Dalia Grybauskaitė. – Litwa została nazywana partnerem i przyjacielem, który jest ceniony za wkład w bezpieczeństwo, i zwalczanie terroryzmu w Afganistanie. Jesteśmy dumni, że Litwa dostała taką ocenę od prezydenta USA i że Stany Zjednoczone są dumne z takiego sojusznika jak Litwa – dodała.
Niekonwencjonalne obchody Niepodległości: przy piwie, z bębnami i feministkami
Wiele uroczystości odbędzie się na Litwie. Nie wszystkie z wielką “pompą”. Są i niekonwencjonalne, w tym i litewsko - polskie, pomysły.
15 lutego 2017 r., o godz. 17.00, Polski Klub Dyskusyjny zaprasza na nieformalne polsko-litewskie obchody Święta Niepodległości Litwy pt. "16 lutego: Polacy i Litwini świętują razem" w barze "Piano Man", ul. Islandijos 1.
„Dobre piwo, interesujący rozmówcy i doborowe, wielonarodowościowe i wielojęzyczne towarzystwo - czy może być lepszy sposób na uczczenie Dnia Niepodległości naszej Ojczyzny?” -piszą organizatorzy.
Mer Wilna zaprosił natomiast młodzież z całej Litwy do wzięcia udziału w przemarszu z okazji dnia odrodzenia Litwy 16 lutego. „Spotkajmy się 16 lutego na Placu Katedralnym z fagami państwowymi oraz flagami swoich szkół, z bębnami i innymi instrumentami perkusyjnymi, żeby było jeszcze raźniej w pochodzie. Pójdziemy drogą, która łączy nas z państwem litewskim i jej twórcami”- zachęca Remigijus Šimašius.
Zebrani wyruszą spod Katedry o godzinie 10-tej. Wieczorem, o godz. 19.30, na placu przy Katedrze rozpocznie się koncert świąteczny pod tytułem „Naprawdę kocham Litwę. 16 lutego”, a od godz.18 do 22 na alei Giedymina zapłonie 16 symbolicznych ognisk. W Wilnie, 16 lutego odbędzie się aż 145 bezpłatnych imprez kulturalnych.
Natomiast grupa feministek proponuje świętować nie tylko 16 lutego, ale i 17 lutego. Proponują ustanowić datę 17 lutego Dniem Emancypacji. Przypominają, że 17 lutego 1918 roku, w Kownie, została wręczana litewskiej Tarybe petycja, podpisana przez 20 tysięcy osób, by jej skład uzupełnić przez przedstawicielki kobiet. Wówczas to się nie udało, ale w listopadzie 1918 roku, w tymczasowej Konstytucji, przyznano kobietom prawa wyborcze.
Prawa wyborcze Polki uzyskały w odrodzonej Polsce - 28 listopada 1918 r. Dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej stanowił, iż Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel Państwa bez różnicy płci.
Tak, przy okazji, we Francji kobiety zyskały to prawo dopiero w 1944 roku, w 1945 r. - we Włoszech i Słowenii, w 1952 r. - w Grecji. W 1960 r. - na Cyprze, w 1971 - w Szwajcarii (w jednym z kantonów dopiero w 1990 r.), w 1976 r. - w Portugalii, a w Lichtensteinie w 1984 r.
Trudne wybijanie się na niepodległość
Litwa utraciła niepodległość wraz z Polską, w wyniku rozbiorów, dokonanych przez Prusy, Austrię i Rosję. Natomiast od 1915 roku była okupowana przez Niemcy. Wybiła się ponownie na wolność dopiero po I wojnie światowej. Jeszcze w czasie trwania działań wojennych, w dniach 18-22 sierpnia 1917 roku, w Wilnie, zebrało się 222 delegatów z każdej części Litwy, którzy wybrali 16-osobową Radę Litewską (Lietuvos Taryba). To ona, 16 lutego 1918 roku, pod przewodnictwem Jonasa Basanavičiausa, ogłosiła Akt Niepodległości.
Akt ten nie oznaczał powstania państwa litewskiego, ale wyrażał wolę narodu litewskiego stworzenia takiego państwa. Pierwszy litewski rząd powstał dopiero jesienią 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej.
Podpisy pod Aktem Niepodległości złożyli między innymi Antanas Smetona, późniejszy prezydent Litwy, Augustinas Voldemaras, późniejszy premier Litwy, Stanisław Narutowicz, brat pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Wśród członków Taryby był także związany z Sejnami ksiądz Justinas Staugaitis. Na czele nowych władz kraju stanął zaś Ananas Smetona. Niestety, oryginał dokumentu podpisanego 16 lutego 1918 roku zaginął i dotychczas nie został odnaleziony.
Odzyskanie niepodległości nie przyszło Litwinom łatwo. Gdy konstytuowała się Taryba, na terytorium Litwy obecni byli jeszcze Niemcy, potem starali się rządzić białogwardziści, bolszewicy. Ale najwięcej krwi popłynęło podczas bratobójczych walk między Polakami i Litwinami na Sejneńszczyźnie. Przez stulecia oba narody tworzyły jedno państwo. Gdy w 1918 roku każdy z nich tworzył własną państwowość, wyszedł problem granic. Każda ze stron nie chciała ustąpić i oddać drugiej np. Puńska, Sejn. Sejny przechodziły z rąk do rąk aż jedenaście razy. Potem był marsz Żeligowskiego na Wilno, co na lata położyło się cieniem w stosunkach polsko- litewskich.
Obecnie, mimo różnych politycznych niesnasek, Polska znalazła się na liście krajów, z którymi Litwa powinna aktywniej współpracować – wynika z badań opinii publicznej przeprowadzonych przez agencję Vilmorus na zlecenie MSZ Republiki Litewskiej, opublikowanych na początku lutego 2017 roku.
„Mieszkańcy Litwy są zdania, że musimy ściślej współpracować z sąsiednimi krajami UE oraz USA“– napisało na Facebooku Ministerstwo Spraw Zagranicznych Litwy.
67 proc. badanych odpowiedziało, że Litwa powinna aktywniej współpracować z Łotwą. Na drugim miejscu (65 proc. badanych) znalazła się Polska, a na trzecim Estonia (62 proc.).
Za ścisłą współpracą z Niemcami opowiada się 59 proc. respondentów, a z USA – 44 proc.
Z kolei z sondy polskojęzycznego portalu na Litwie zw.lt wynika, że aż 71 proc. mieszkańców Litwy pozytywnie ocenia Polskę, 29 negatywnie, a 3 proc. nie miało swego zdania.
Trzej bracia - trzy narodowości
Obie niepodległości podzieliły czasami nawet rodziny. Ot, chociażby bracia Narutowiczowie. Gabriel, uważający się za Polaka, został prezydentem II Rzeczpospolitej, a Stanisław, był jednym z sygnatariuszy Aktu Niepodległości Litwy. I obu życiorysy są tragiczne: Gabriel zginął w wyniku zamachu, dokonanego przez polskiego narodowca, a Stanisław sam sobie odebrał życie, nie widząc możliwości ułożenia polsko - litewskich stosunków państwowych. Starszy brat Gabriela – Stanisław Narutowicz (1862-1932), adwokat, działacz społeczny, związany był z litewskim ruchem narodowym. Był jednym z 20 sygnatariuszy aktu niepodległości Litwy z dnia 16 lutego 1918 r.
Z kolei trzech, ze znanych w tamtych czasach braci Iwanowskich, było aż …trzech narodowości: jeden - profesor Wileńskiego Uniwersytetu, bojar Ivanauskas, uważał się za Litwina, drugi brat za Białorusina, a trzeci za Polaka.
Granica w stodole
Granicę państwową poprowadzono częstokroć przez część wsi, gospodarstw rolnych. Tak było m.in. w Dusznicy, Burakach. Przez jakiś czas rolnicy mogli uprawiać swoje pola, leżące po obu stronach granicy. Po drugiej wojnie światowej znikła i ta możliwość. Dopiero od niedawna, po wejściu obu krajów do układu z Schengen, mieszkańcy przygranicznych miejscowości mogą bez szkód przejść niewidoczną już granicę, by obejrzeć część pól swych dziadków, rodziców, krewnych. O zwrocie majątku nikt już prawie nie marzy. Niektórzy jednak rolnicy z Sejneńszczyzny dzierżawią przygraniczne pola po stronie litewskiej, które w dawnych czasach należały do ich przodków.
Odzyskanie Kłajpedy
Z kolei Kłajpeda powróciła do Litwy dopiero w 1923 roku.
Połączenie Kraju Kłajpedzkiego, nazywanego przez litewskich historyków Małą Litwą, z tzw. Wielką Litwą nastąpiło w wyniku Powstania Kłajpedzkiego zainspirowanego przez władze w Kownie. W powstaniu oprócz miejscowych mieszkańców Memellandu uczestniczyli w większości (około 70 proc.) przebrani za cywilów szaulisi, żołnierze oddziałów ochotniczych i regularnych wojsk litewskich oraz studenci litewskich uczelni.
Powstanie Kłajpedzkie „wybuchło” 9 stycznia 1923 roku. Trzy dni wcześniej w Šilutė powołany Naczelny Komitet Ratowania Małej Litwy (Vyriausiasis Mažosios Lietuvos gelbėjimo komitetas) oświadczał w ogłoszonym orędziu, że władzę w kraju przejmuje dyrektoriat z Erdmonasem Simonaitisem na czele. Dyrektoriat zwrócił się do Litwy o pomoc, która niezwłocznie nadeszła z Kowna. 10 stycznia do Kraju Kłajpedzkiego wkroczyły z Litwy oddziały uzbrojone, które w krótkim czasie przejęły kontrolę w kraju. Do większej, aczkolwiek bardzo krótkiej walki doszło jedynie 15 stycznia o Kłajpedę. W walce tej zginęło dwóch żołnierzy francuskich i jeden niemiecki po stronie broniących Kłajpedy oraz 12 litewskich „powstańców”. Zwłoki większości z nich zostały potajemnie wywiezione na Litwę. Francuzi również wywieźli zwłoki swoich żołnierzy, toteż w Kłajpedzie pochowano tylko trzech uczestników walki.
Po zajęciu kraju powołano na krótko władzę przejściową, która już 20 stycznia przekazała pełnomocnictwa Litwie. A już 24 stycznia 1923 roku Sejm litewski przyjął postanowienie o przyłączeniu Kraju Kłajpedzkiego do Litwy. Cała operacja wcześniej była uzgodniona kanałami dyplomatycznymi z władzami w Berlinie i Moskwie.
Litewska niepodległość nie trwała długo. Latem 1940 roku, podobnie jak i inne państwa nadbałtyckie, została wchłonięta przez Związek Radziecki. Po raz kolejny Litwa wybiła się na niepodległość w 1990 roku. Jedenastego marca 1990 roku Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przekształca się w Sejm Restytucyjny (Atkurimo Sejmas), który uchwalił ustawę o reaktywowaniu niepodległości Litwy.
Jan Wyganowski
Na fot. Pochód młodzieży w Wilnie w rocznicę Niepodległości 2016 roku. Fot. organizatorów
Sygnatariusze Aktu Niepodległości. Flaga Litwy. Fot: Litewskie Muzeum Narodowe
