Polski Narodowy Instytut Pamięci (IPN) prowadzi wykopaliska archeologiczne na suwalskim Cmentarzu Ewangelickim.
Spodziewane jest odnalezienie szczątków litewskich partyzantów Jurgisa Krikščiūnasa (Rimvydas) i Vytautasa Prapulisa (Žaibas), którzy zginęli 15 grudnia 1948 roku we wsi Szlinokiemie w gminie Puńsk
To drugi etap tej ważnej pracy. W kwietniu br. w toku śledztwa znaleziono szczątki dwóch osób, ale ich identyfikacja wciąż trwa. Podczas obecnych wykopalisk odnaleziono również szczątki, których miejsce i sposób pochówku wskazują, że mogli być uczestnikami powojennych walk oporu polskiego lub litewskiego.
Polski Instytut Pamięci Narodowej zgromadził wiele informacji na temat szturmu bunkru w Szlinokiemiach, okoliczności śmierci J. Krikščiūnasa i V. Prabulisa oraz transportu ich szczątków do Suwałk. Zdaniem ekspertów, badania prowadzone są w pobliżu miejsca siedziby SB w Suwałkach w latach powojennych, jest więc prawdopodobne, że w tej części cmentarza pochowano uczestników ruchu oporu.
Polski Narodowy Instytut Pamięci utrzymuje bliskie stosunki z Litewskim Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu w Wilnie. Dzięki temu identyfikacja szczątków jest szybsza i lepsza.
Ambasador Remigijus Motuzas, Szef Konsulatu Republiki Litewskiej, który odwiedził stanowisko badań archeologicznych w Suwałkach, podziękował polskim specjalistom za ich pracę i zauważył, że na ostateczne wyniki z niecierpliwością czekają nie tylko litewskie społeczeństwo, ale także mieszkający w Polsce Litwini. Według niego litewscy bohaterowie zasłużyli na honorowy pochówek szczątków.
Na początku lat 90. suwalscy Litwini zbudowali na cmentarzu miejskim symboliczny grobowiec z płytą nagrobną J. Krikščiūnasa i V. Prabulisa, licząc na to, że uczestnicy litewskich walk o wolność rzeczywiście mogli zostać pochowani gdzieś w pobliżu.
Pomnik litewskich partyzantów w Szlinokiemiach w gm. Puńsk
W naszym regionie znane jest miejsce, gdzie zginęło dwóch czołowych partyzantów litewskich. To Szlinokiemie, wieś k. Puńska. To ich miejsca pochówku szukają obecnie specjaliści na suwalskim cmentarzu.
W Polsce, w trójkącie suwalskim, powojenni litewscy partyzanci byli głównym wsparciem dla partyzantów litewskich okręgów Dainava i Tauras na Litwie. Droga na Zachód przebiegała przez Polskę - oficerowie partyzancko-łącznikowi poszukiwali poparcia, kontaktów z uczestnikami polskiego podziemia oraz wykonywali zadania informujące Zachód o walkach z Sowietami. Przekraczali potajemnie granicę w okolicach m.in. Krejwian, Burak, a w Szlinokiemiach mieli bunkier, w którym się ukrywali. Miejscowi udzielali partyzantom schronienia i pomocy.
Partyzanci Jurgis Krikščiūnas-Rimvydas, szef Wydziału Komunikacji i Informacji Partyzanckiego Sztabu Okręgowego Dainava oraz Vytautautas Prabulis-Žaibys, jego adiutant, pochodzący z przygranicznej Mockawy, zginęli 15 grudnia 1948 roku we wsi Szlinokiemie, w gminie Puńsk.
W Szlinokiemiach postawiono pomnik, gdzie zginęli partyzanci otoczeni przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego Polski, a w na cmentarzu w Suwałkach jest ich symboliczny grób.
Współpraca litewskich i polskich instytutów pamięci narodowych
Na początku sierpnia br. Dyrektor Generalny Centrum Badań nad Ludobójstwem i Oporem Litwy (LGGRTC) dr Arūnas Bubnys i Rytas Narvydas, kierownik Specjalnego Wydziału Śledczego Wydziału Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu tej instytucji, odwiedzili Instytut Pamięci Narodowej (IPN).
W trakcie wizyty wicedyrektor Andrzej Cisek oraz dr hab. Dominika Siemińska z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN przekazała przedstawicielom Litwy zebrane przez Biuro informacje o litewskich partyzantach, walczących z sowietami, którzy przenikali z wiadomościami o sytuacji w okupowanej Litwie przez Polskę na Zachód.
- Przywieźliśmy z Polski nie tylko informacje, ale także przykład dobrych praktyk - mówi szefów ośrodka. Według niego, Instytut Pamięci Ludu Polskiego ma odrębną jednostkę, zatrudniającą kilkudziesięciu pracowników, w tym własnych archeologów. Poszukują szczątków partyzantów nie tylko w samej Polsce, ale także w krajach ościennych, a także na Litwie. Odnaleźli wielu byłych żołnierzy Armii Krajowej.
- Naszym celem jest uzgodnienie współpracy w odnalezieniu szczątków litewskich partyzantów działających po II wojnie światowej na Suwalszczyźnie - mówił wówczas dyrektor generalny Litewskiego Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu dr Arūnas Bubnys.
Z wizyty międzynarodowej przywieziono informacje o Litwinach zabitych w różnych okolicznościach w Polsce oraz zobowiązanie do opublikowania kompletu dokumentów dotyczących sowieckich wysiłków, by zamknąć jakikolwiek kontakt litewskiego ruchu oporu z wolnym światem.
Wkroczenie w 1944 roku Armii Czerwonej na teren Litwy, przymusowa mobilizacja Litwinów do jej szeregów, terror oraz represje wobec ludności cywilnej stały się bodźcem dla spontanicznego tworzenia się oddziałów partyzanckich, do których wstępowali zarówno ludzie związani z cywilnym oporem antyhitlerowskim, jak i osoby dotąd niezaangażowane. Po nierównych walkach, w 1949 większość ukrywających się jeszcze bojowników zdecydowała się złożyć broń, chociaż pojedyncze oddziały działały jeszcze w latach 60. XX wieku.
Na spotkaniu w Polsce omówiono porozumienie o współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie poszukiwań i identyfikacji oraz zatwierdzono zintensyfikowane wzajemne kontakty robocze. Biuro Poszukiwań i Identyfikacji Polskiego Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) przeszukuje szczątków osób zmarłych na terenie obecnej RP i poza nim. Po uregulowaniu przepisów prawnych planuje się utworzenie podobnej jednostki w Litewskim Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu.
Współpraca litewskich i polskich instytucji zajmujących się badaniem i upowszechnianiem wiedzy o najnowszej historii obu narodów i państw narodowych trwa już od dekady: realizowane są wspólne projekty i cykliczne spotkania. Podczas pandemii, kiedy normalna komunikacja była ograniczona, odbywały się telekonferencje.
WYG
Na fot: 1-3 Konsul Republiki Litewskiej w Sejnach na miejscu poszukiwania szczątków partyzantów w Suwałkach
4. Szef konsulatu w Sejnach, Ambasador Remigijus Motuzas wraz z wójtem gminy Puńsk Witoldem Liszkowskim oraz Przewodniczącą Wspólnoty Litwinów w Polsce Jolantą Malinauskaite-Vektorienė przy grobie partyzantów w Szlinokiemiach w grudniu 2020 roku, w rocznicę ich śmierci.
Źródła i fot: Konsulat RL w Sejnach; LGGRTC
