Litwa, Łotwa i Estonia w sobotę, 8 lutego zakończyły połączenie swoich sieci energetycznych z Rosją.
W niedzielę, w ceremonii przyłączenia Litwy do europejskiej sieci energetycznej uczestniczyła przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, wraz z liderami państw bałtyckich i prezydentem RP Andrzejem Dudą.
- Przed chwilą dotarła do mnie wiadomość - synchronizacja systemów elektrycznych Państw Bałtyckich z kontynentalnymi europejskimi sieciami elektrycznymi zakończona sukcesem! – mówił Gitanas Nauseda, prezydent Republiki Litewskiej.- Jesteśmy całkowicie niezależni energetycznie. Politycznie zmotywowana presja, szantaż i sabotaż to wreszcie przeszłość. Korzystając z okazji, podziękowałem przybyłym na Litwę prezydentom Polski, Estonii i Łotwy za doskonałą współpracę oraz Przewodniczącej Komisji Europejskiej za ważne wsparcie we wdrażaniu synchronizacji Państw Bałtyckich.
Państwa bałtyckie osiągnęły pełną niezależność energetyczną dzięki wspólnym wysiłkom wielu osób - obecnych i byłych szefów państw, polityków, dyplomatów, inżynierów, techników i innych osób, które się jej poświęcają – dodał Gitanas Nauseda.
– To bardzo ważny moment, bo po raz pierwszy od upadku Związku Sowieckiego, od czasu, kiedy państwa bałtyckie uzyskały niepodległość, przepną się z radzieckiego systemu i, synchronizując się z systemem unijnym, będą stanowiły całość zapewniającą bezpieczeństwo energetyczne – podkreślił Prezydent RP Andrzej Duda przed wylotem do Wilna.
Jak mówił, w państwach Regionu Trójmorza, jeszcze zanim rozpoczęła się rosyjska agresja na Ukrainę, liderzy mówili o konieczności stworzenia niezależności energetycznej. Wskazał, że zaczęto od niezależności gazowej: LNG w Świnoujściu, terminal w Kłajpedzie, Baltic Pipe, a także litewsko–polski interkonektor – wymieniał.
– Dzięki tym wszystkim inwestycjom w momencie, gdy dostawy rosyjskiego gazu do Polski zostały gwałtownie przerwane, my byliśmy w stanie zaspokoić wszystkie nasze potrzeby, nie tylko te gospodarstw domowych, ale i te największe, czyli przemysłowe – podkreślił Prezydent RP.
Andrzej Duda zaznaczył, że dzisiejsza uroczystość ma dla niego również wymiar osobisty.
– Dla mnie osobiście to także bardzo ważny moment, bo cały proces związany z synchronizacją energetyczną, budowaniem mostu polsko–litewskiego w zakresie połączenia energii elektrycznej, rozpoczął się jeszcze w czasie prezydentury Lecha Kaczyńskiego. Realizowali go wówczas z prezydentem Valdasem Adamkusem. Miałem możliwość uczestniczyć w uroczystości podpisania dokumentów w Belwederze – mówił, wskazując, że uroczystość w Wilnie domknie tę pierwszą, najważniejszą część formalnego połączenia Litwy, a w dalszym zakresie także Łotwy i Estonii z państwami UE.
Operatorzy systemów przesyłowych państw bałtyckich złożyli wniosek o przyłączenie do sieci Europy kontynentalnej już w 2007 r. do ówczesnej Międzynarodowej Unii Koordynacji Przesyłu Energii Elektrycznej (UCTE).
- Litwa już odłączyła się od sowieckiego rosyjskiego systemu elektroenergetycznego (IPS/UPS) potwierdził w sobotę rano w wywiadzie dla LRT RADIO Rokas Masiulis, szef litewskiego operatora systemu przesyłowego Litgrid.
- 7:43 rano na Litwie linie z Kaliningradu i Białorusi zostały odłączone - powiedział agencji BNS Matas Noreika, przedstawiciel litewskiego operatora systemu przesyłowego Litgrid.
Do tej pory kraje bałtyckie, wraz z Rosją i Białorusią, działały w postsowieckim systemie IPS/UPS, tzw. pierścieniu BRELL, w którym częstotliwość energii elektrycznej regulowana jest centralnie w Moskwie.
W piątek, 7 lutego Litwa rozwiązała umowę BRELL, a 8 lutego odłączeni operatorzy krajów bałtyckich rozpoczęli wspólny test pracy w izolacji. Synchronizacja ze strefą kontynentalną Europy i odłączenie od rosyjskiego systemu energetycznego nastąpiło 9 lutego.
Z analizy wynika, że państwa bałtyckie dysponują wystarczającą przepustowością i łączami zewnętrznymi, takimi jak EstLink-1, NordBalt i LitPolink, aby synchronizować się z Europą bez korzystania z łącza EstLink-2. W ostatnich latach projekty związane z energią słoneczną i wiatrową podłączone do systemu bałtyckiego zwiększyły moce wytwórcze. Kraje bałtyckie również dysponują wystarczającymi możliwościami wysyłkowymi.
Z 11 linii łączących Litwę z Białorusią w ostatnich latach, do soboty działała tylko jedna, a z sześciu linii łączących ją z obwodem kaliningradzkim działały trzy. Rozpoczęcie ich demontażu zaplanowano na luty.
Po zakończeniu testu pracy izolowanej w niedzielne popołudnie kraje bałtyckie zostaną bezpośrednio połączone z Polską i całym obszarem synchronicznym Europy kontynentalnej za pośrednictwem „ mostu” energetycznego LitPol Link.
Od 2015 roku działająca linia dwutorowa „LitPol Link” o napięciu 400 kV łączy stację elektroenergetyczną Ełk Bis w Polsce ze stacją elektroenergetyczną Alytus na Litwie.
Ile kosztowała synchronizacja?
Wartość projektu integracji systemów elektroenergetycznych państw bałtyckich i Europy kontynentalnej wynosi około 1,6 miliarda euro. Projekt jest finansowany przez Unię Europejską.
Ponad 1,2 mld euro z unijnego instrumentu „Łącząc Europę” przyznano już Litwie, Łotwie, Estonii i Polsce. Dotychczas każdy projekt był dofinansowany na maksymalnym możliwym poziomie intensywności – 75%, a opracowania studyjne - 50%.
Pozostałą część projektu finansują operatorzy systemów przesyłowych trzech państw bałtyckich i Polski.
W planach budowa podziemnego kabla energetycznego.
Ta linia ma zapewnić stabilność i synchronizację systemu Państw bałtyckich z systemem europejskim. Będzie to linia kablowa podziemna. Zacznie się w Ełku i w stronę granicy przebiegnie przez 6 gmin, w tym Miasto Suwałki. Jej długość to ok 100 km. Wybudowane będą dwie stacje. Jedna z nich stanie na terenie Gminy Suwałk. Całkowita moc połączenia to 700-800 MW. Będzie to linia wysokiego napięcia 220kV.
Rozpoczęcie robót zaplanowano na 2028 rok, a zakończenie inwestycji to prawdopodobnie 2030 rok.
Polski operator systemu przesyłowego PSE przeprowadził przed kilkom dniami fizyczną inspekcję połączenia elektroenergetycznego LitPol Link między Litwą a Polską za pomocą śmigłowca.
Śmigłowce PSE patrolowały całą trasę LitPol Link. Wyposażone są w specjalistyczny sprzęt, który pozwala ocenić stan infrastruktury i wykryć potencjalne zagrożenia w jej pobliżu.
Na Litwie funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa Publicznego (PSS) od połowy stycznia rozpoczęli również ochronę rozdzielni elektroenergetycznej LitPol Link oraz stacji transformatorowej.
Władze wzywają mieszkańców do zachowania czujność
W obliczu jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Litwy Narodowe Centrum Zarządzania Kryzysowego wspólnie z Departamentem Bezpieczeństwa Państwowego (SSD) zapobiegawczo ostrzega mieszkańców, aby zachowali czujność i nie dali się sprowokować.
Według VSD Rosja jest zainteresowana zdyskredytowaniem decyzji państw bałtyckich o odłączeniu się od pierścienia BRELL. Prawie pewne jest, że w niedalekiej przyszłości Rosja i ci, którzy reprezentują jej interesy, będą szukać sposobów wpływania na opinię publiczną co do stabilności i bezpieczeństwa energetycznego sektora energetycznego państw bałtyckich.
W najbliższej przyszłości prawdopodobne są cyberataki na przedsiębiorstwa z sektora energetycznego, nie można też wykluczyć możliwości podjęcia działań kinetycznych przeciwko krytycznej infrastrukturze. Z powodu zmienionej sytuacji na Morzu Bałtyckim wzrosło ryzyko wystąpienia nieumyślnych incydentów mogących spowodować uszkodzenie infrastruktury podwodnej.
Ochrona mostu energetycznego
Biorąc pod uwagę wymienione zagrożenia, 8 stycznia 2025 r. litewski rząd przyjął rezolucję, która przyspiesza ochronę fizyczną rozdzielni LitPol Link i stacji transformatorowej w mieście i obwodzie Olicie (Alytus), większą uwagę poświęcono też innej infrastrukturze energetycznej. Wzmocniono również działania sojuszników z NATO, Litewskich Sił Zbrojnych i innych instytucji zapewniających bezpieczeństwo narodowe w regionie Morza Bałtyckiego, a także wzmocniono cyberbezpieczeństwo w odpowiednich instytucjach.
Obwód królewiecki też przygotował się do nowej sytuacji
System energetyczny obwodu kaliningradzkiego zaczął w sobotę działać w trybie autonomicznym po tym, jak Łotwa, Litwa i Estonia opuściły wspólny pierścień energetyczny z Rosją i Białorusią (BRELL). Poinformowało o tym biuro prasowe rosyjskiego Ministerstwa Energetyki.
Należy zauważyć, że system energetyczny obwodu kaliningradzkiego został wcześniej przygotowany do autonomicznej pracy. Obecnie łączna moc lokalnych elektrowni wynosi 1,88 GW, co stanowi ponad dwukrotność szczytowego zużycia energii w regionie i pozwala na zaopatrzenie ludności w energię w każdych okolicznościach.
Na terenie obwodu kaliningradzkiego znajduje się Kaliningradzka Elektrownia Cieplna-2 oraz cztery elektrownie cieplne: Majakowskaja, Tałachowskaja, Pregolskaja i Primorskaja. Długość sieci energetycznej wynosi ponad 19 tysięcy kilometrów.
WYG
Źródła fot: Ministerstw Energetyki Litwy; Litgird; PSE; Kancelaria Prezydenta RL
