Prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki oraz dr Arūnas Bubnys Dyrektor Generalny Litewskiego Centrum Badań Ludobójstwa i Oporu podpisali w Warszawie porozumienie o współpracy w zakresie poszukiwań miejsc spoczynku ofiar totalitaryzmów.
Porozumienie to da jeszcze większe możliwości bliższej współpracy w obszarach działania obu instytucji: poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar totalitaryzmu (w tym wspólna archeologia i ekshumacja), poszukiwanie krewnych mieszkających na terenie państw obu krajów, genetycznej identyfikacji ofiar, poszukiwań archiwalnych i badań historycznych w zakresie poszukiwań i identyfikacji, praktyczna wymiana informacji będzie okazją do podzielenia się metodologią badań archiwalnych i historycznych, w zakresie poszukiwań, ekshumacji i identyfikacji pochówków ofiar miejsca itp.
- Na przestrzeni lat współpraca między naszymi instytucjami rozwijała się w różnych kierunkach i przybierała różne formy. W tym samym czasie odbywały się konferencje i wystawy. W tym miejscu chciałbym wspomnieć chociażby o wystawie „Polacy internowani na Litwie 1939-1940”. Rozpoczęliśmy publikację zbioru dokumentów „Polska i Litwa w XX wieku - powiedział dr Arūnas Bubnys. - Dzisiaj rozpoczynamy nowy etap współpracy, którego głównym celem będzie odnajdywanie ofiar systemów totalitarnych, nazistowskich i komunistycznych, ekshumacja tych ludzi i utrwalanie ich pamięci -- zauważył dyrektor generalny LGGRTC dr. Bęben.
Podczas konferencji towarzyszącej podpisaniu dokumentów porozumienia Prezes IPN dr Karol Nawrocki zauważył, że obie instytucje już współpracują nad tym, aby nie zapomnieć o żadnej ofierze sytemu komunistycznego.
- Ten czerwony, sowiecki system komunistyczny, przychodzący z Rosji, nie rozpoznawał narodowości, ani w swoich teoriach, ani w swoim czynie terroru i zbrodni ludobójstwa. Mordował jednocześnie Rosjan, obywateli własnego Państwa, mordował Polaków, Litwinów. Głodził Kazachów, Ukraińców, mordował też Japończyków i przedstawicieli innych narodów. A co nasze spotkanie czyni aktualnym i jest przerażające to fakt, że mapa sowieckiego terroru sprzed 80 lat dzisiaj stanowi mapę zagrożenia dla współczesnej Europy i współczesnego świata - podkreślił dr Nawrocki i przypomniał, że szczątki polskich żołnierzy i cywilów spoczywają literalnie na całym świecie i na wszystkich szerokościach geograficznych, a także na Litwie
Idea współpracy z LGGRTC w zakresie poszukiwań archiwalnych i badań historycznych, niezbędnych do zlokalizowania nieznanych miejsc pochówku osób, które zginęły w walkach z reżimem okupacyjnym i totalitarnym oraz koordynacji ekshumacji i identyfikacji ich szczątków powstała jesienią 2017 r. Inicjatywę oparto o zgromadzone przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN materiały archiwalne, relacyjne oraz posiadane w Bazie Materiału Genetycznego IPN dane krewnych ofiar totalitaryzmu sowieckiego (żołnierzy Armii Krajowej i działaczy podziemia) zamordowanych przez NKWD w latach 1945-1946 na terenie dawnego majątku Tuskulanum w Wilnie.
Doceniając dotychczasową pracę obu instytucji i deklarując pomoc w promowaniu przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP wyników tej współpracy, Szef Służby Zagranicznej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Arkady Rzegocki zauważył, że: - Komunizm niszczył nie tylko ludzi, ale niszczył także pamięć, idee i wiedzę o tym, jak wiele nasze społeczeństwa w przeszłości łączyło. Naszym wspólnym zadaniem jest promowanie wiedzy o dwóch totalitaryzmach, ale także o tym, że nasza część Europy to ważny element tradycji parlamentarnych, wolnościowych, konstytucyjnych, niezwykle istotny dla współczesnej Europy.
W imieniu Ambasadora Litwy Republiki Litewskiej w Polsce głos zabrała również Pani Minister pełnomocna Neringa Majauskaitė, zastępca szefa misji w Ambasadzie Republiki Litewskiej.
- Ta współpraca będzie pomocna nie tylko w zachowaniu pamięci historycznej naszego regionu, ale dla całego świata. W XX w. nasze narody przeżyły bardzo ciężkie czasy, dwie wojny, utrata suwerenności i pół wieku okupacji sowieckiej. Dopiero teraz możemy w otwarty sposób badać tamte czasy, kiedy mamy pełny dostęp do archiwów. Dzięki temu możemy bardziej efektywnie poszukiwać informacji o ofiarach totalitaryzmów, odnajdywać ich doczesne szczątki i godnie ich upamiętnić. Jednocześnie widzimy, że nie przyswojona historia okupacji sowieckiej, dzisiaj buduje atmosferę bezkarności Rosji. Rosja nie tylko nie szanuje praw swoich obywateli, ale jest niebezpieczna dla sąsiadujących z nią innych krajów i całego świata – powiedziała.
Porozumienie w obecnym kształcie daje jeszcze więcej możliwości ścisłej współpracy w takich obszarach działalności obu instytucji, jak:
-
poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar totalitaryzmów (w tym wspólne prace archeologiczne i ekshumacyjne),
-
poszukiwania krewnych mieszkających na terytorium państw obu stron,
-
identyfikacji genetycznej ofiar,
-
kwerend archiwalnych i badań historycznych w zakresie poszukiwań i identyfikacji,
-
praktycznej wymiany doświadczeń w zakresie metodologii prowadzenia poszukiwań archiwalnych i badań historycznych, poszukiwań miejsc pochówku ofiar, prac ekshumacyjnych i identyfikacyjnych.
Obowiązująca obecnie ustawa o Centrum Badań Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy została uchwalona 5 czerwca 1997 r. Centrum zajmuje się m.in. badaniem ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych na Litwie, prześladowań oraz ruchem oporu wobec okupujących reżimów.
Na suwalskim cmentarzu poszukiwano szczątków pochowanych partyzantów litewskich
Jednym z wcześniejszych wspólnych ustaleń było poszukiwanie we wrześniu 2021 roku na cmentarzu ewangelickim w Suwałkach szczątków pochowanych partyzantów litewskich
Polski Narodowy Instytut Pamięci (IPN) prowadził wówczas wykopaliska archeologiczne na suwalskim Cmentarzu Ewangelickim.
Spodziewano odnalezienia szczątków litewskich partyzantów Jurgisa Krikščiūnasa (Rimvydas) i Vytautasa Prapulisa (Žaibas), którzy zginęli 15 grudnia 1949 roku we wsi Szlinokiemie w gminie Puńsk.
Podczas wykopalisk odnaleziono szczątki, których miejsce i sposób pochówku wskazują, że mogli być uczestnikami powojennych walk oporu polskiego lub litewskiego.
Litewscy partyzanci w gminie Puńsk
Wkroczenie w 1944 roku Armii Czerwonej na teren Litwy, przymusowa mobilizacja Litwinów do jej szeregów, terror oraz represje wobec ludności cywilnej stały się bodźcem dla spontanicznego tworzenia się oddziałów partyzanckich, do których wstępowali zarówno ludzie związani z cywilnym oporem antyhitlerowskim, jak i osoby dotąd niezaangażowane. Po nierównych walkach, w 1949 większość ukrywających się jeszcze bojowników zdecydowała się złożyć broń, chociaż pojedyncze oddziały działały jeszcze w latach 60. XX wieku.
W naszym regionie znane jest miejsce, gdzie zginęło dwóch czołowych partyzantów litewskich. To Szlinokiemie, wieś k.Puńska.
W Polsce, w trójkącie suwalskim, powojenni litewscy partyzanci byli głównym wsparciem dla partyzantów litewskich okręgów Dainava i Tauras na Litwie. Droga na Zachód przebiegała przez Polskę - oficerowie partyzancko-łącznikowi poszukiwali poparcia, kontaktów z uczestnikami polskiego podziemia oraz wykonywali zadania informujące Zachód o walkach z Sowietami. Przekraczali potajemnie granicę w okolicach m.in. Krejwian, Burak, a w Szlinokiemiach mieli bunkier, w którym ukrywali się. Miejscowi udzielali partyzantom schronienia i pomocy.
Partyzanci Jurgis Krikščiūnas-Rimvydas, szef Wydziału Komunikacji i Informacji Partyzanckiego Sztabu Okręgowego Dainava oraz Vytautautas Prabulis-Žaibys, jego adiutant, pochodzący z przygranicznej Mockawy, zginęli 15 grudnia 1949 roku we wsi Szlinokiemie, w gminie Puńsk.
W Szlinokiemiach postawiono pomnik, gdzie zginęli partyzanci otoczeni przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego Polski, a w na cmentarzu w Suwałkach jest ich symboliczny grób. Nie wiadomo, gdzie zostali pochowani
Polski Instytut Pamięci Narodowej zgromadził wiele informacji na temat szturmu bunkru w Szlinokiemiach, w gminie Puńsk okoliczności śmierci J. Krikščiūnasa i V. Prabulisa oraz transportu ich szczątków do Suwałk.
Na początku lat 90. suwalscy Litwini zbudowali na cmentarzu miejskim symboliczny grobowiec z płytą nagrobną J. Krikščiūnasa i V. Prabulisa, licząc na to, że uczestnicy litewskich walk o wolność rzeczywiście mogli zostać pochowani gdzieś w pobliżu.
Pomnik litewskich partyzantów w Szlinokiemiach w gm. Puńsk
W Szlinokiemiach postawiono pomnik, gdzie zginęli partyzanci otoczeni przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego Polski, a w na cmentarzu w Suwałkach jest ich symboliczny grób. Nie zapominają o tym miejscu ani miejscowi, ani władze gminy, ani organizacje litewskie.
WYG
Na fot.: Podpisywanie porozumienia w Warszawie
Wykopaliska w 2021 roku na cmentarzu ewangelickim w Suwałkach
Delegacje Konsulatu RL w Sejnach, Wspólnoty Litewskiej w Polsce oraz władz gmin Puńsk przy pomniku w Szlinokiemiach w grudniu 2020 roku, w rocznicę ich śmierci partyzantów.
Źródła i fot: Instytut Pamięci Narodowej; Litewskie Centrum Badań Ludobójstwa i Oporu; Konsulat RL w Sejnach
