W niedzielę, 2 maja prezydent Republiki Litewskiej Gitanas Nausėda i Pierwsza Dama Diana Nausėdienė pryjadą do Polski, gdzie wezmą udział w uroczystych obchodach 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
W Sejmie odbędzie się również polsko-litewskie zgromadzenie posłów i senatorów, na którym wystąpią prezydenci obu krajów.
Uroczysty program obchodów rozpocznie się od przemówień Prezydentów Litwy i Polski na wspólnym posiedzeniu parlamentów Polski i Litwy. Następnie planowane jest uczestnictwo we Mszy św. W katedrze Jana Chrzciciela w Warszawie.
Oficjalna część uroczystości odbędzie się na Placu Pałacu Królewskiego z udziałem Prezydentów Państw Bałtyckich i Ukrainy.
Po ceremonii Prezydenci zostali zaproszeni do publicznej debaty na temat przyszłości Europy w Sali Senatu Pałacu Królewskiego.
W przeddzień obchodów planowane jest dwustronne spotkanie Prezydentów Litwy i Polski.
- Narodowe Święto Konstytucji 3 Maja w tym roku będzie mieć wyjątkowy charakter. Wiąże się to z faktem, że obchodzimy 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Z tej okazji w Warszawie odbędzie się szczyt Prezydentów z naszego regionu, którzy przyjadą do stolicy Polski na zaproszenie Prezydenta Andrzeja Dudy, żeby wspólnie z Polską cieszyć się z tego święta - powiedział minister w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski.
Zaznaczył, że święto Konstytucji 3 Maja jest nie tylko ważne dla Polski, ale jest też świętem ważnym dla Litwinów. – Tak, jak polski Sejm ustanowił ten rok rokiem Konstytucji 3 Maja, tak też parlament Republiki Litewskiej ustanowił rok 2021 rokiem Konstytucji 3 Maja i aktu zaręczenia narodu – powiedział.
Minister podkreślił, że tegoroczne obchody będą w sposób wyjątkowy świętem Polski i świętem Litwy - krajów, których dzieje splotły się w wielowiekowej historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Litewski Sejm upamiętnił 230. rocznicę podpisania Konstytucji 3 maja
Konstytucja 3 maja jest uważana za pierwszą konstytucję w Europie. Został przyjęty przez Sejm Czteroletni Republiki Obojga Narodów w 1791 roku. 3 maja.
Sejm Litwy przyjął 27 kwietnia br. uchwałę bez jednego głosu sprzeciwu o upamiętnieniu 230. rocznicy podpisania Konstytucji 3 maja. Za przyjęciem uchwały dot. Konstytucji 3 maja głosowało 103 posłów, w tym trzy posłanki polskiej narodowości. Nikt nie wstrzymał się, nikt nie głosował przeciwko.
Uchwałę zainicjowała przewodnicząca Sejmu Viktorija Čilytė-Nielsen, przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu, konserwatysta Žygimantas Pavilionis oraz przedstawiciele wszystkich frakcji parlamentarnych.
- Przed 230 laty na Zamku Królewskim w Warszawie, w rezydencji władców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w Sali Senatorów przyjęta była Konstytucja 3 maja - pierwsze pisana konstytucja w Europie - czytamy w dokumencie przyjętym przez Sejm.
Władza z woli narodu
„Prawo władzy było oparte na stosunkach społecznych względem pojęcia demokratyzacji i zasady podziału władzy. To był wyraz dążenia do utworzenia silnego państwa. Ta ustawa była rodzajem poparcia umowy społecznej i przekonania, że, jak się wspomina w 5. artykule Konstytucji, »Wszelka władza w społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu - czytamy w rezolucji.
„Szacunek do praw osobistych i umocowanie etosu obywatelskiego miało gwarantować wielkość państwa. Uchwała rządowa uprawomocniła monarchię konstytucyjną - system, który w większości państw Europy był utworzony dopiero w późniejszym wieku. Konstytucja była jasnym wyrazem politycznej suwerenności, demonstracją niepodległości od sąsiedzkich sił i zachętą do odtworzenia Rzeczpospolitej Obojga Narodów - czytamy dalej.
„Przyjęcie Konstytucji 3 maja potwierdziło odpowiedzialność polityczną i triumf nowatorskiej myśli prawnej elit Polski i Litwy. Te wartości były wskazane w przysiędze Obojga Narodów — w ustawie wprowadzającej w życie Konstytucję, którą Czteroletni Sejm przyjął 20 października 1791 roku. Tym potwierdzono siłę społeczności stworzonej na fundamencie wielonarodowej siły sprzyjającej republice - głosi uchwała.
„Sejm Republiki Litewskiej i Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, podkreślając wyjątkową wagę aktu 1791 r. dla narodów polskiego i litewskiego, oddaje cześć nowoczesnemu dziedzictwu konstytucjonalizmu i wyraża przekonanie, że Konstytucja 3 maja i idee wspólnego skarbu pomiędzy państwami stały się podstawą politycznej tożsamości spadkobierców Rzeczypospolitej Obojga Narodów - czytamy w ostatnim akapicie uchwały.
27 lat Traktatu Polsko - Litewskiego
Z kolei 26 kwietnia br. minęło 27 lat od podpisania Traktatu między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Dokument został sporządzony w 1994 roku w Wilnie oraz podpisany przez prezydentów obu państw - Lecha Wałęsę jako reprezentanta Polski oraz przez Algirdasa Brazauskasa jako reprezentanta Litwy. Umowa traktowała o warunkach współpracy Polski i Litwy w duchu partnerstwa.
Poszanowanie mniejszości
Najczęściej dziś przywoływanym w kontekście Litwy artykułem jest artykuł 13. traktatu. Zaznacza on zobowiązanie stron do poszanowania praw mniejszości narodowych - polskiej mniejszości na Litwie oraz litewskiej w Polsce. Każdy kolejny artykuł, aż do 16. włącznie, również są poświęcone mniejszościom narodowym.
Prawa mniejszości polskiej na Litwie
W dalszej części traktatu podkreśla się, że poszanowanie praw mniejszości narodowych musi być realizowane przez Litwę i Polskę wobec mniejszości odpowiednio polskiej i litewskiej w tych krajach.
„Osoby należące do mniejszości polskiej w Republice Litewskiej (…), a także osoby należące do mniejszości litewskiej w Rzeczypospolitej Polskiej (…), mają prawo indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości narodowej, kulturowej, językowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i przy zachowaniu pełnej równości wobec prawa” – głosi kolejny artykuł Traktatu
Prawo do własnego nazwiska
Co ważne, w dalszej części traktatu pada punkt dotyczący pisowni nazwisk. Mniejszość litewska w Polsce ma możliwość nieskrępowanego stosowania litewskich znaków zapisując imiona i nazwiska w dokumentach Rzeczypospolitej Polskiej.
Niestety, Polacy na Litwie takiej możliwości wciąż nie mają, a ostatnia proponowana ustawa dopuszczała jedynie stosowanie „w”, „q” i „x”, bez uwzględnienia dwuznaków i polskich znaków diakrytycznych.
Pisownia nazwisk litewskich w Polsce
Litwini w Polsce mają gwarantowane przez ustawę prawo do oryginalnej pisowni nazwisk. Przewiduje to Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 roku.
„Osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości” - czytamy w ustawie.
W ustawie przewidziano także postępowanie w przypadku nazwisk, które są zapisane innym niż łacińskie pismem, np. w cyrylicy.
„Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż alfabet łaciński podlegają transliteracji” - czytamy.
To rozwiązanie nie cieszy się jednak zbytnim zainteresowaniem, bowiem oprócz dowodu osobistego, trzeba wymieniać także wiele innych dokumentów.
Na Litwie będzie ustawa o mniejszościach narodowych
Wśród 110 inicjatyw ustawodawczych na wiosenna sesję litewskiego Sejmu znajduje się Ustawa o mniejszościach narodowych.
Litwa nie ma Ustawy o mniejszościach narodowych od 2010 roku, gdy poprzednia wygasła.
Z danych powszechnego spisu ludności z roku 2011 mniejszości narodowe stanowią ponad 15 proc. ogółu mieszkańców Litwy. Najliczniejszą mniejszością są litewscy Polacy, którzy stanowią 6,6 proc. społeczeństwa. Na drugim miejscu są Rosjanie – 5,8 proc. Pierwsza Ustawa o mniejszościach narodowych na Litwie została przyjęta 23 listopada 1989 r., kiedy kraj jeszcze należał do ZSRR. W roku 1991, kiedy Litwa de iure i de facto, została krajem niepodległym, ustawa została zasadniczo znowelizowana. Ustawa wygasła w 2010 r. Od tamtego czasu różne partie rejestrowały projekty w kancelarii Sejmu RL, ale żadna nie została zaaprobowana. W 2000 r. Litwa ratyfikowała Konwencję ramową Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych.
O potrzebie ustawy niejednokrotnie mówili przedstawiciele społeczności polskiej na Litwie, a także politycy litewscy. Głównym argumentem jest fakt, że ustawa taka jest też kwestią wizerunku na arenie międzynarodowej. Dodatkowo, bez takiej ustawy pojawiają się zarzuty, że partnerstwo strategiczne Polski i Litwy to tylko sztuczna wizja współpracy.
Polska oświata na Litwie
Na Litwie jest ok. 100 polskich placówek oświatowo –wychowaczych, w tym 36 gimnazjów,19 szkół podstawowych, 47 gimnazjów lub szkól podstawowych z grupami przedszkolnymi bądź przygotowawczymi, 57 przedszkoli polskich i grup polskich w przedszkolach dwu lub trójęzycznych. Ponadto funkcjonuje Wileńska Szkoła Technologii Biznesu i Rolnictwa w Białej Wace (w grupach po szkole podstawowej nauczanie w języku polskim; w grupach pomaturalnych - nauczanie w języku polskim i litewskim). Jest też polska szkoła wyższa ( Filia Uniwersytetu Białostockiego w Wilnie).
Do szkół uczęszcza kilkanaście tysięcy polskich uczniów.
Uczniowie z polskich szkół na Litwie mogą także studiować w Polsce. Tegoroczny termin składnia wniosków na studia w Polsce mija 18 maja.
Według litewskiej gazety „Reitingai”, która dokonuje zestawienia najlepszych szkół na Litwie, w pierwszej pięćdziesiątce znajdują się również placówki z polskim językiem nauczania.W rankingu 50 gimnazjów, których uczniowie mają najlepsze wyniki z języka litewskiego, na 22. miejscu znalazło się Gimnazjum w Pogirach, a na 49. – Gimnazjum w Rudziszkach. Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie dzieli 11-12 miejsce wśród szkół z najlepszym wynikiem egzaminu z informatyki. Gimnazjum w Rudziszkach dzieli 46-48 miejsce, itp.
Język polski jako obowiązkowy na maturze
Ukłonem wobec postulatów polskiej mniejszości na Litwie jest ostatnia propozycja litewskiego rządu w sprawie matur. W konsultowanych obecnie rozwiązaniach zakłada się, że egzaminy z języków ojczystych będą obowiązkowe w szkołach mniejszości narodowych. Oznacza to, że uczeń nie będzie postawiony przed dylematem wyboru innych przedmiotów nad język ojczysty.
Pozostaje problem 4 godzin zajęć tygodniowo zamiast wcześniejszych 5. Ten temat jednak z pewnością również zostanie przez ministerstwo zauważony po odpowiednich wnioskach.
Dom Polski w Wilnie
17 września 2020 roku odbyły się konsultacje międzyrządowe, w których udział brała większość ministrów obu stron. Spotkanie zostało zaproponowane przez stronę litewską.
Przyjęto wówczas m.in.:
- harmonogram wdrażania deklaracji w sprawie oświaty polskiej mniejszości narodowej w RL i litewskiej mniejszości narodowej w RP, podpisanej w Warszawie 20 listopada 2019 r. (który zakłada m.in. przywrócenie państwowego egzaminu z jęz. polskiego i zapewnienie finansowania dla dodatkowych godzin języka litewskiego w placówkach mniejszości narodowych, co już zostało uczynione);
- Podpisano list intencyjny w sprawie rozbudowy Domu Kultury Polskiej w Wilnie.
11 lutego 2021 roku w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów RP podpisane zostało porozumienie o współpracy w zakresie rozbudowy Domu Kultury Polskiej w Wilnie pomiędzy Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP a Telewizją Polską S.A., Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska” i Fundacją Pomocy Dobroczynności „Dom Kultury Polskiej w Wilnie”.
- Rozbudowa Domu Kultury Polskiej w Wilnie ma charakter strategiczny. Rozwijanie współpracy z Polonią i Polakami za granicą jest jednym z głównych priorytetów działań rządu, w tym Ministerstwa Spraw Zagranicznych” – powiedział Szymon Szynkowski vel Sęk, sekretarz stanu w MSZ RP podczas ceremonii podpisywania porozumienia.
Ukończenie rozbudowy wraz z wykończeniem i wyposażeniem nowego budynku (sali widowiskowej, części hotelowej, kawiarnianej) oraz wyposażenie studia telewizyjnego TVP Wilno zaplanowane zostało do końca 2022 r. Zadanie to w 2021 roku będzie realizowane ze środków rezerwy ogólnej budżetu polskiego państwa w wysokości 20 milionów złotych. Koszt całkowity, z uwzględnieniem odbiorów w roku 2023, szacowany jest na łącznie 48,025 mln zł.
Mniejszość litewska w Polsce. Stare - nowe problemy
Jednym z głównych problemów mniejszości litewskiej w Polsce jest oświata. Brakuje przed wszystkim litewskich podręczników. W niepamięć odchodzą niewielkie szkoły wiejskie. Poprzednie reformy doprowadziły do likwidacji większości szkół wiejskich. Nie zdążono wydać wszystkich podręczników, a potrzebne są znów nowe.
Mimo wyższych subwencji, szkoły mają trudność finansowe. Stowarzyszenie Litwinów w Polsce zwraca uwagę na potrzebę indywidualnego podejścia ze strony MEN do spraw poszczególnych szkół, bo mają one różną sytuację, m.in. ze względu na liczbę uczniów.
W Polsce litewskie placówki oświatowe istnieją na Sejneńszczyźnie oraz szkółka niedzielna w Warszawie.
Różne zmiany organizacyjne, wywołane licznymi reformami oraz niż demograficzny spowodował, że w Polsce pozostały tylko cztery litewskie szkoły: Liceum im.11 Marca w Puńsku, Szkoła Podstawowa im. Dariusa Girėnasa w Puńsku, Szkoła Podstawowa Widugierach, a także Szkoła Podstawowa wraz z przedszkolem „Žiburis” w Sejnach, którą prowadzi Fundacja im. biskupa Ananasa Baranauskasa oraz szkółka niedzielna w Warszawie.
Począwszy od 1999 roku liczba uczniów litewskich szkołach w regionie zmniejszyła się dwukrotnie. W swym języku naukę pobiera tylko ok. 600 dzieciaków. Obecnie do szkół w Puńsku chodzi o ok. jedną trzecią mniej uczniów niż jeszcze przed kilkunastoma laty.
Ciągłym problemem są podręczniki. Częste zmiany programowe w polskim systemie oświaty spowodowały, że podręczniki do szkoły podstawowej, które zostały wydane przed laty, straciły swoją aktualność, a uczniowie LO nigdy ich nie mieli. Uczą się z podręczników w języku polskim, w myślach przekładają na litewski i odpowiadają w języku ojczystym – czyli „ z polskiego na nasz”.
Ciągłego wsparcia metodologicznego i finansowego udziela litewskich szkołom w Polsce Litewskie Ministerstwo Oświaty. Przyznaje litewskie podręczniki, organizuje szkolenia, przekazuje autobusy szkolne, itp. Dyrektorzy szkół zauważają jednak od lat, że chcieliby dysponować podręcznikami w języku litewskim, które odpowiadałaby nie tylko litewskiemu, ale także polskiemu programowi edukacyjnemu, w ramach którego muszą uczyć.
Centrum Kultury i Oświaty Suwałkach
Od sierpnia 2020 roku działa w mieście litewskie przedszkole, prowadzone przez Fundację im. Biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litewski” w Sejnach. Starania o pomieszczenia trwały od 2018 roku. Angażował się w nie nawet premier Litwy. Ostatecznie mniejszość litewska sama znalazła prywatne lokum i przeprowadziła niezbędne prace adaptacyjne. Placówkę finansuje natomiast litewski rząd.
W przyszłości w Suwałkach ma powstać litewskie Centrum Kultury i Oświaty, bo do miasta przeprowadza się za pracą coraz więcej litewskich rodzin z Suwalszczyzny i Sejneńszczyzny.
I znowu powstanie problem pomieszczeń. Podczas niedawnego spotkania Konsula Republiki Litewskiej w Sejnach z prezydentem Suwałk, ten ostatni zauważył, że powinni się tym problemem zająć założyciele - same organizacje litewskie.
WYG
Na podst.: LRS.lt, gov.lt, LRP.lt, prezydent.pl; Kurier Wileński; Ministerstwo Edukacji, Nauki i Sportu RL; Polska Macierz Szkolna na Litwie
Na fot:
1.Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie, rysunek Jana Piotra Norblina. Fot. Wikipedia
2. Polscy uczniowie na Litwie. Fot: Kurier Wileński
3. Litewskie Przedszkole w Suwałkach, przedszkolaki. Fot: Przedszkole
