Skąd się biorą zanieczyszczenia w żywności? Jak można się przed nimi ustrzec?

Zanim produkty spożywcze znajdą się na naszych stołach, pokonują długą drogę i przechodzą wiele etapów produkcji. Podczas tego procesu narażone są na oddziaływanie niebezpiecznych związków, substancji i zanieczyszczeń, które są szczególnie groźne dla wrażliwych organizmów kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz niemowląt i małych dzieci. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zanieczyszczona żywność, która zawiera niebezpieczne bakterie, wirusy, pasożyty i substancje chemiczne, powoduje więcej niż 200 różnych rodzajów chorób, od biegunki aż po nowotwory . Sprawdź, skąd biorą się zanieczyszczenia w żywności i jak możesz przed nimi ustrzec siebie i swoich najbliższych.

Źródła zanieczyszczenia

By żywność trafiła ostatecznie na stół konsumentów, musi przejść długą drogę, od siewu aż do półki sklepowej, a to niesie za sobą szereg zagrożeń. Artykuły żywnościowe narażone są na zakażenia chemiczne, biologiczne i fizyczne. Może do nich dojść zarówno podczas procesu wytwarzania, pakowania, transportu, przechowywania, jak i już w naszych domach w czasie przygotowania do spożycia. Bezpieczeństwo żywności zależy od zanieczyszczenia środowiska, metod i warunków uzyskiwania i przygotowywania surowców, od sposobów ich przetwarzania, przechowywania oraz zachowania na każdym etapie podstawowych zasad higieny. Niestety jako konsumenci nie jesteśmy w stanie mieć pełnej wiedzy w zakresie warunków panujących podczas produkcji żywności we wszystkich zakładach produkcyjnych czy u dostawców surowców, a tym bardziej nie mamy wpływu na metody, użyte środki ochrony czy respektowanie zasad higieny. Chronią nas jednak przepisy prawa, które są dopasowane do różnych grup konsumentów – producentów żywności dla niemowląt i małych dzieci, oznaczonej wskazaniem wieku, obowiązują znacznie bardzie restrykcyjne normy jakości, niż producentów żywności „z dorosłego stołu”. Jest to szczególnie istotne dla tej pierwszej, wrażliwej kategorii konsumentów. Ze względu na znacząco wyższe, niż u osób dorosłych spożycie żywności w przeliczeniu na kg masy ciała, kilkakrotnie większe wchłanianie z przewodu pokarmowego, a także szybszy przebieg procesów metabolicznych oraz nie w pełni rozwinięte procesy detoksykacyjne organizmu, niemowlęta i małe dzieci są w znacznie większym stopniu narażone na obecność zanieczyszczeń w pożywieniu.[1]

Zagrożenia biologiczne

Ryzyko zanieczyszczeń biologicznych jest bardzo duże, ponieważ występują one powszechnie w środowisku naturalnym i mogą być przenoszone przez ludzi. Narażeni na nie jesteśmy już na etapie spożywania surowych warzyw i owoców, a także poprzez niewłaściwą (zbyt niska temperatura) i zbyt krótką obróbkę termiczną takich produktów jak: mięso, ryby, jajka i mleko.

Do zakażeń biologicznych może dojść przy:

zanieczyszczeniu środowiska w miejscu zasiewu surowca,
niewłaściwym przechowywaniu surowców,
nieprzestrzeganiu zasad higieny podczas procesu produkcyjnego,
niewłaściwej temperaturze procesów,
nieodpowiedniej recepturze,
zanieczyszczeniach i zbyt wysokiej temperaturze podczas transportu.

Tak samo, jak przy procesie produkcyjnym i transporcie, podczas przechowywania w sklepie, czy w domu, produkty spożywcze są narażone na zanieczyszczenia biologiczne. Na tym etapie prawidłowa higiena i temperatura obróbki potrawy również mają wpływ na żywność. Zagrożenia biologiczne powodują wirusowe i bakteryjne zatrucia pokarmowe, choroby odzwierzęce i pasożytnicze, są wyjątkowo niebezpieczne dla wrażliwych organizmów najmłodszych dzieci, ponieważ mogą doprowadzić do odwonienia.

Zagrożenia chemiczne

Zanieczyszczenia chemiczne stanowią liczną grupę związków, które mają niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Mogą powodować natychmiastowe zmiany chorobowe, bądź, poprzez długotrwałe oddziaływanie, dawać skutki dopiero w kolejnych pokoleniach. Metale, takie jak kadm, ołów, rtęć i cyna, które przenikają do żywności, są wynikiem intensywnego rozwoju branży przemysłowej i związanego z tym zanieczyszczenia środowiska. Spaliny, odpady komunalne, ścieki czy pozostałości przemysłowe emitują gazy i pyły, które przenikają do gleby, a następnie do roślin. Warto podkreślić, że metale nie ulegają biodegradacji. Raz wprowadzone do środowiska krążą w nim stale, zmieniając co najwyżej formę.[2] Metale mogą kumulować się zwłaszcza w warzywach, takich jak: pomidory, ogórki, warzywa strączkowe i dyniowate oraz owoce. Zanieczyszczone mogą być również ziarna zbóż. Skutkiem używania związków chemicznych i nawozów jest powstawanie azotanów, które przenikają z gleby do żywności. Wysoko toksyczne dioksyny do środowiska dostają się jako efekt uboczny procesów przemysłowych lub poprzez spalanie odpadów szpitalnych. Z kolei obecność pozostałości pestycydów jest wynikiem stosowania środków ochrony roślin, które służą nie tylko ochronie przed szkodnikami, ale też mają na celu poprawę jakości płodów rolnych. Zanieczyszczenia chemiczne żywności w ilościach przekraczających przyjęte normy to czynnik ryzyka występowania m.in. chorób nowotworowych, tarczycy i endometriozy u kobiet. Szczególnie narażone na działanie toksyn są kobiety w ciąży i laktacji oraz niemowlęta i małe dzieci. Substancje te mogą prowadzić do nieodwracalnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

Kiedy żywność jest bezpieczna?

Eksperci potwierdzają, że żywność kontrolowana przepisami prawa jest bezpieczna, zwracają jednak uwagę na to, że dla różnych grup konsumentów zostały opracowane różne normy – dopasowane do ich potrzeb i wrażliwości. Pamiętajmy, aby zwracać szczególną uwagę na jakość, skład i pochodzenie żywności, zwłaszcza tej podawanej najmłodszym dzieciom. Nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować pozostałości niebezpiecznych związków z żywności, ale sprawdzenie źródła pochodzenia produktów oraz odpowiednie ich przechowywanie, przygotowanie i właściwa higiena pozwolą uniknąć narażenia na zagrożenie. Warzywa, owoce, produkty zbożowe i mięso przeznaczone dla dzieci powinny być najwyższej jakości, zgodne z surowymi wymogami i normami dla żywności dla niemowląt i małych dzieci, ustalonymi przez Unię Europejską i prawo krajowe. Najbezpieczniejsza dla tej grupy konsumentów będzie żywność z oznaczeniem wiekowym, skontrolowana i przebadana, a także dostosowana do potrzeb żywieniowych dziecka. Bezpieczna i zdrowa żywność na każdym etapie rozwoju dziecka jest niezwykle istotna, bo pierwsze 1000 dni życia to wyjątkowy czas, który ma fundamentalne znaczenie dla zdrowia dziecka teraz i w dorosłym życiu. W okresie ciąży, karmienia piersią i żywienia małego dziecka intensywnie rośnie jego mózg, rozwija się układ odpornościowy i pokarmowy, programuje się metabolizm i dojrzewa system detoksykacyjny. W tym czasie kształtują się także zdrowe nawyki żywieniowe. Poprzez prawidłowe żywienie w okresie tego intensywnego rozwoju i wzrostu, masz realny oraz trwały wpływ na zdrowie dziecka teraz i w przyszłości. Dbaj o jego dietę przez pierwszych 1000 dni. Karm swoje dziecko wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, a następnie wybieraj tylko bezpieczną żywność przeznaczoną specjalnie dla niemowląt i małych dzieci, która posiada oznaczenie wieku na każdym opakowaniu. Jeśli chcesz zaspokoić pragnienie dziecka, podawaj mu do picia wyłącznie wodę.

Więcej informacji o żywności przeznaczonej dla dzieci znaleźć można w Raporcie „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywieniowe niemowląt i małych dzieci”, który jest dostępny na edukacyjnej platformie 1000dni.pl.

[1] Źródło: Raport „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywieniowe niemowląt i małych dzieci”, pod red. Stowarzyszenia Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci „Zdrowe Pokolenia” we współpracy z Fundacją NUTRICIA 2015. Do pobrania tutaj: http://www.1000dni.pl/up/images/76umk4uqgi8/tbt-raport-www-final.pdf

[2] Tamże.