Szybkie i sprawniej działające sądy. Wchodzą w życie zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego

W czwartek, 7 listopada weszły w życie zmiany procesu cywilnego, przygotowane w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Dzięki gruntownej reformie Kodeksu postępowania cywilnego znacznie uproszczone i przyspieszone będą postępowania przed sądem. Nowe regulacje zapewnią Polakom szybkie i skuteczne dochodzenie swoich praw, rzetelne postępowania i sprawiedliwe wyroki.

- To zmiany wręcz fundamentalne. Odpowiadają na wielkie oczekiwanie społeczne, aby sprawy w sądach mogły toczyć się szybko i profesjonalnie – mówił, zapowiadając te zmiany podczas konferencji w grudniu 2018 r. Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro.

Reforma wprowadza szereg rewolucyjnych rozwiązań, które służą rozstrzyganiu znacznej części spraw już na pierwszej rozprawie. Skraca drogę obywateli do sądów – sprawy zwykle będą toczyć w pobliżu ich miejsca zamieszkania. Zmiany ograniczają możliwość sabotowania postępowań poprzez zgłaszanie nieustannych zażaleń. Dają również gwarancję obiektywizmu postępowań, wyłączając automatycznie sędziów i całe sądy, jeśli ich bezstronność może być kwestionowana.

Najważniejsze zmiany Kodeksu postępowania cywilnego:

Zasada jednej rozprawy

Regułą w mniej skomplikowanych sprawach cywilnych będzie tylko jedna rozprawa, na której zapadnie wyrok. Temu służy wprowadzenie posiedzenia przygotowawczego i obowiązku pisemnej odpowiedzi na pozew.

Pozwany jeszcze przed rozpoczęciem postępowania pisemnie musi odnieść się do zarzutów. To pozwoli sędziemu na wcześniejsze zapoznanie się z argumentami obu stron, występowanie w roli rozjemcy, a jeśli nie dojedzie do ugody – sprawne przygotowanie planu rozprawy i wcześniejsze wezwanie stron do uzupełnienia dowodów.

Sprawa w sądzie cywilnym rozpocznie się od posiedzenia przygotowawczego. Sędzia będzie zabiegać o zawarcie przez strony ugody lub przystąpienie do mediacji. Dotąd praktycznie każdą sprawę kierowano na rozprawę. Sądy były zasypywane ogromną liczbą pozwów.

Krótkie terminy

Jeśli ogłoszenie wyroku w procesie cywilnym nie będzie możliwe na pierwszej rozprawie, sędzia na posiedzeniu przygotowawczym jest zobowiązany wyznaczyć kilka następujących bezpośrednio po sobie terminów rozpraw. Nie będzie wielomiesięcznych przerw między nimi.

Zeznania na piśmie

Przyspieszeniu postępowań służy rozszerzenie możliwości składania zeznań na piśmie. Dotyczy stron postępowania i świadków, którzy nie mogą stawić się na rozprawę, np. ze względu na pobyt za granicą.

Sankcje za przewlekanie postępowań

W przypadkach celowego przewlekania cywilnych postępowań można zasądzić wobec strony stosującej wybiegi prawne nawet dwukrotnie wyższe odsetki od zasądzonej kwoty i podwojone koszty procesu.

Koniec nadużywania zażaleń

Zmiany prowadzić będą do wyeliminowania patologicznych praktyk polegających na niekończącym się składaniu zażaleń w tych samych sprawach, mimo że sąd je odrzuca. To częsta i nieetyczna metoda stosowana np. przez firmy, które świadomie wydłużają postępowania, chcąc zniechęcić oszukane przez siebie osoby do kontynuowania procesu.

Ponawiane zażalenia w już rozstrzygniętych sprawach będą włączane do akt bez wydawania przez sąd ponownych decyzji. Tak samo będą traktowane inne wnioski procesowe składane w celu przewlekania postępowania, np. o wykładnię, sprostowanie czy uzupełnienie orzeczenia albo ponawiane wielokrotnie wnioski o wyłączenie sędziego. Takie rozwiązanie nie ogranicza praw stron procesu. Nieuwzględnione zażalenie pozostaną w aktach i mogą być dla stron powodem podważenia wyroku w drugiej instancji.

Szybki tryb dla przedsiębiorców

Usprawnieniu postępowań w sprawach gospodarczych, w których stronami są przedsiębiorcy, służą szybsze procedury i ustalenie zalecanego terminu rozpoznania sprawy – ma on być krótszy niż sześć miesięcy.

Firmy są profesjonalnie przygotowane do prowadzenia spraw prawnych i dysponują pełną dokumentacją związaną ze swoją działalnością, dlatego sprostanie przyśpieszonym procedurom zwykle nie jest problemem. Jeśli jednak uznają przyspieszony tryb za niekorzystny dla siebie, mogą wnioskować o „zwykłe” postępowanie.

Sądy bliżej ludzi

Osoby składające pozwy przeciwko firmom, które mają siedziby z dala od ich miejsca zamieszkania, nie będą zmuszone jeździć do sądów tam, gdzie są zarejestrowane te firmy. Mogą wybrać, czy ich pozew rozpatrzy sąd mieszczący się w ich miejscowości albo w pobliżu, czy tam, gdzie firma ma siedzibę. A jeśli ta złoży pozew przeciwko klientowi, np. za nieopłacony rachunek, sprawa będzie rozpatrywana przez sąd właściwy dla miejsca zamieszkania klienta.

Ta zmiana to ułatwienie dla Polaków, którzy są zmuszani do ponoszenia kosztów związanych z wyjazdem na rozprawy w odległym sądzie. To także skrócenie postępowań w sprawach cywilnych, których znaczna część zostanie przeniesiona z najbardziej obłożonych sądów w dużych miastach do sądów w mniejszych miejscowościach.

Zwięzłe uzasadnienia

W pisemnych uzasadnieniach wyroków sędziowie nie będą przepisywać treści zeznań i dokumentów z akt sprawy ani cytować orzeczeń Sądu Najwyższego – wystarczy zarysowanie istoty problemu. Nie będą też musieli odnosić się do całości rozstrzygnięcia. To strona, która wniesie o sporządzenie pisemnego uzasadnienia określi, czy oczekuje na piśmie pełnego uzasadnienia, czy tylko we fragmencie odnoszącym się do tej części wyroku, od której zamierza się odwołać.

Takie rozwiązanie odciąży sędziów, którzy zaoszczędzony czas będą mogli poświęcić na rozpoznawanie innych spraw. Przede wszystkim skróci drogę do wniesienia ewentualnej apelacji. Kwestionujące wyrok strony nie będą miesiącami czekać na pełne pisemne uzasadnienie, które umożliwia apelację.

Bez gadulstwa

Sędziowie nie będą ogłaszać wyroków i postanowień na posiedzeniu, na które nikt się nie stawił. Dotąd musieli to robić, nawet jeśli poza sędzią nie było nikogo na sali.

Gwarancja obiektywizmu

Gdy wniesiona do sądu sprawa dotyczy orzekającego w nim sędziego lub bliskiej mu osoby, postępowanie będzie automatycznie przenoszone do innego sądu.
Tak, by nie było wątpliwości co do obiektywizmu wyroków. Nie będzie czasochłonnego rozpatrywania wniosków o wyłączenie pojedynczych sędziów.

Sposób na lokalne układy

Nadzwyczajne narzędzie przewidziano dla sytuacji, gdy uczestnikiem postępowania jest osoba z lokalnych elit, która może mieć duże wpływy w miejscowym środowisku sędziowskim. Na wniosek strony Sąd Najwyższy będzie mógł przenieść postępowanie do innego sądu.

Nagrywanie rozpraw przez strony

Strony procesowe nie są już skazane na swą pamięć, notatki i protokoły spisane przez pracowników sądu na podstawie nagrań rejestrowanych przez sądowe urządzenia. Mogą też same nagrywać przebieg rozpraw. Wystarczy poinformować sąd o takim zamiarze.

Formalna kontrola tylko w drugiej instancji

Przyspieszeniu postępowania i ujednoliceniu kryteriów służy zasada, zgodnie z którą apelacje od wyroków będą sprawdzane pod względem formalnym jedynie w sądach drugiej instancji. Ta czynność była dotąd dublowana w sądach drugiej i pierwszej instancji.

Biuro Komunikacji i Promocji

Ministerstwo Sprawiedliwości