Osoby, przyjeżdżające na Litwę z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Andory, Monako, San Marino i Watykanu, nawet jeśli nie są zaszczepione lub nie przechorowały COVID-19, nie tylko nie muszą wykonywać testów i izolować się, nie muszą też wypełniać formularza lokalizującego.
A akurat zaczynają się imprezy zapustowe, w tym w polskojęzycznym rejonie Wileńszczyzny. Warto więc wybrać się na Litwę.
„Zapusty, ach zapusty, każdemu pÄ…czek tÅ‚usty”
W Polsce ostatki, miÄ™sopust, Å›ledzik lub zapusty, na Litwie užgavÄ—nÄ—s. Nazwy różne, a dotyczÄ… tego samego: przeżywania ostatnich dni karnawaÅ‚u, hucznej zabawy przed ÅšrodÄ… PopielcowÄ… i caÅ‚ym, ponad 40-dniowym okresem Wielkiego Postu. Obecnie zapusty na Litwie to najczęściej radosny weekend poprzedzajÄ…cy ÅšrodÄ™ PopielcowÄ….
Stary zwyczaj koniecznie każe w zapusty Å›wiÄ™tować, bo podobno ci, którzy tego nie zrobiÄ…, przez caÅ‚y rok nie obroniÄ… siÄ™ przed nieszczęściami.
W litewskiej tradycji ludowej na zabawÄ™ zapustowÄ… koniecznie przybywajÄ… dwie postacie: Konopiasty i SÅ‚oninowy. Pierwszy symbolizuje okres Wielkiego Postu, drugi – czas jedzenia miÄ™sa. Dwaj przeciwnicy staczajÄ… ze sobÄ… walkÄ™, a wygrywa zawsze Konopiasty. To zapowiedź postu i symboliczne wyrzeczenie siÄ™ miÄ™sa aż do Wielkanocy. Pali siÄ™ też MorÄ— (odpowiednik polskiej Marzanny), by szybciej przegonić zimÄ™ i przywoÅ‚ać wiosnÄ™.
Zapusty na Wileńszczyźnie - co, gdzie, kiedy?
PrzebieraÅ„ce, pÄ…czki, palenie Marzanny...Zapusty na WileÅ„szczyźnie zawsze obchodzone sÄ… hucznie, wesoÅ‚o, przy suto zastawionych stoÅ‚ach. Tak bÄ™dzie też w tym roku - wesoÅ‚e zabawy zapustowe odbÄ™dÄ… siÄ™ w różnych zakÄ…tkach WileÅ„szczyzny.
Wielofunkcyjny OÅ›rodek Kultury w Rudominie zaprasza na Zapusty, które odbÄ™dÄ… siÄ™ już w tÄ™ niedzielÄ™, 20 lutego, o godz. 13 na targowisku w Rudominie.
Na gości czeka bogaty program artystyczny, zawody sportowe, atrakcje dla dzieci, gościnne zagrody i inne niespodzianki.
26 lutego (sobota) o godz. 13 święto zapustowe odbędzie się w Awiżeniach, (ul. Sudervės 8, Awiżenie, rej. wileński).
W nastÄ™pnÄ… niedzielÄ™, 27 lutego o godz. 16, wszyscy sÄ… zapraszani do wsi Zujuny (ul. SzkoÅ‚y 1, Zujuny, rej. wileÅ„ski), gdzie odbÄ™dzie siÄ™ zabawa Zapustowa – „Mroźna zima, biegnij z podwórka”.
Na wszystkich zgromadzonych czekać bÄ™dÄ… wystÄ™py grup artystycznych, konkursy, taÅ„ce, zabawy, tworzenie masek zapustowych, a najważniejsze – pieczenie i degustacja chleba oraz naleÅ›ników.
Z kolei w Trokach zapustowe szaleństwo zaplanowana na 26 i 27.02. br.
Pierwszy Festiwal odbÄ™dzie siÄ™ 26 lutego w Muzeum Å»ycia Ludowego - autentycznym kompleksie domostwa w Trokach ul. Miško g. 18B, MiciÅ«nai 21100 GPS 54.700172, 24.863699
Z kolei w niedzielÄ™, 27 lutego br., na festiwal zaprasza samorzÄ…d Trok. Impreza rozpocznie siÄ™ o godz. 10.00 i potrwa do wieczora. Na godz. 13.45 litewskiego czas zaplanowano kolorowy przemarsz od Domu Kultury do ulicy Ratuszowej.
„Wszystkie firmy, kolektywy, kluby, klasy, rodziny, podwórka, przyjaciele! Zjednoczmy siÄ™ i idźmy w kierunku ciepÅ‚o i Å›wiatÅ‚a, żeby zima już nie wróciÅ‚a, zapraszamy na zimowy rajd. Spotkajmy siÄ™ i wygoÅ„my zimÄ™ Trok –apeluje tamtejszy samorzÄ…d.
Zapustowe tradycje i zabawy
Åšpiewy, taÅ„ce, a przede wszystkim sute jedzenie, to niezbÄ™dny element każdej zabawy zapustowej. WedÅ‚ug dawnych wierzeÅ„ ten, kto zostaje gÅ‚odny w zapusty, bÄ™dzie cierpiaÅ‚ gÅ‚ód przez resztÄ™ roku. Czas postu, wiosna, a potem Wielkanoc - to, jak wspominajÄ… starsi ludzie z Kresów Rzeczypospolitej, ciekawy okres w roku. Nawet post nie byÅ‚ smutny. Nie wolno byÅ‚o jeść niczego tÅ‚ustego, nawet popijać mleczka. Post zaczynaÅ‚ siÄ™ w popielcowÄ… Å›rodÄ™. Co innego w zapusty. Na Podlasiu i Mazurach jadaÅ‚o siÄ™ wówczas obficie: kilkanaÅ›cie razy dziennie. Jak już kresowiak podjadÅ‚ sÅ‚oniny na cztery „palce”, zjadÅ‚ bochenek chleba, garnek litewskich blinów, siadaÅ‚ do sanek (zazwyczaj byÅ‚ wówczas Å›nieg) i ruszaÅ‚ w odwiedziny do bliższej i dalszej rodziny. Wierzono bowiem, że czym dalej zajedzie siÄ™ w goÅ›ci i czym dÅ‚użej bÄ™dzie siÄ™ wesoÅ‚o bawiÅ‚o, tym dÅ‚uższy i wiÄ™kszy len uroÅ›nie.
Kto dziÅ› o tym pamiÄ™ta? Lnu już prawie nikt nie uprawia. Tylko starsi ludzie pokazujÄ… jeszcze zardzewiaÅ‚e narzÄ™dzia, opowiadajÄ…c o tym, jak kiedyÅ› len siÄ™ rwaÅ‚o, jak trzeba byÅ‚o dziewczyny w czasie roboty nalewkÄ… czÄ™stować, by robota „paliÅ‚a siÄ™”.
JadÄ…c w goÅ›ci, wskazane byÅ‚o wywrócić siÄ™ kilka razy w puszysty Å›nieg. ByÅ‚ to znak, że len bÄ™dzie lepiej siÄ™ czesaÅ‚. TaÅ„czono zaÅ› i Å›piewano caÅ‚Ä… noc. MÅ‚odzież wyciÄ…gaÅ‚a w zapusty maski, patelnie, garnki, ubieraÅ‚a siÄ™ w stare ubrania. JeździÅ‚a od wsi do wsi, brzÄ™czÄ…c, haÅ‚asujÄ…c, by byÅ‚o sÅ‚ychać z daleka. Na BiaÅ‚ostocczyźnie tradycja nakazywaÅ‚a, by garnki z sadzÄ… wrzucać do mieszkaÅ„ panien. A jak sadzy zabrakÅ‚o, to i piasek byÅ‚ dobry na tÄ™ okazjÄ™.
Chodzili po wsi przebieraÅ„cy: anioÅ‚owie, diabeÅ‚, kozioÅ‚ek, biedak. Ich zadaniem byÅ‚o rozweselenie i zabawienie gospodarzy. Wyganiano „zimÄ™”, „Post” walczyÅ‚ z „KarnawaÅ‚em”. W zamian mÅ‚odzież mogÅ‚a najeść siÄ™ do syta kapusty ze sÅ‚oninÄ….
Tradycje zapustowe - pożegnanie zimy i powitanie wiosny
Ostatni dzieÅ„ karnawaÅ‚u jest nie tylko czasem przygotowania siÄ™ do Wielkiego Postu, tak jak nakazuje tradycja chrzeÅ›cijaÅ„ska, ale też - zgodnie z tradycjÄ… pogaÅ„skÄ… - Å›wiÄ™tem pożegnania zimy i powitania wiosny. Jak zauważa litewski etnolog, prof. Libertas Klimka, tradycje zapustowe na Litwie, w odróżnieniu od zwyczajów w innych krajach europejskich, majÄ… bardzo wiele elementów archaicznych.
GÅ‚ównymi bohaterami organizowanych pochodów i zabaw, sÄ… przebieraÅ„cy, Å›mierć, diabeÅ‚, kozioÅ‚, Cygan, żebrak. Poza tradycyjnymi maskami zapustowymi, sÄ… też maski przedstawicieli różnych zawodów, a nawet polityków. HaÅ‚aÅ›liwa zabawa przebieraÅ„ców ma wystraszyć zimÄ™ i zmusić jÄ… do ustÄ…pienia. KulminacjÄ… zabawy jest walka potężnego mężczyzny symbolizujÄ…cego sÅ‚oninÄ™ ze szczupÅ‚ym symbolizujÄ…cym konopie. W tym pojedynku zawsze zwycięża szczupÅ‚y, co oznacza nastanie okresu Wielkiego Postu.
W ostatnim dniu karnawaÅ‚u na Litwie zjada siÄ™ też niezliczonÄ… ilość blinów, placków, naleÅ›ników. Bliny je siÄ™ w domu, w pracy, w szkoÅ‚ach, w lokalach gastronomicznych.
Prof. Libertas Klimka zaznaczyÅ‚, że tradycje zapustowe na Litwie, w odróżnieniu od zwyczajów w innych krajach europejskich, majÄ… bardzo wiele elementów archaicznych. GÅ‚ównym akcentem zapustowym sÄ… różne pochody i zabawy przebieraÅ„ców, w których gÅ‚ównymi bohaterami sÄ…: Å›mierć, dzikie zwierzÄ™ta, diabli, kozÅ‚y, Cyganie i żebracy. Można spotkać też maski przedstawicieli różnych zawodów, a nawet polityków. HaÅ‚aÅ›liwa zabawa przebieraÅ„ców ma wystraszyć zimÄ™ i zmusić jÄ… do ustÄ…pienia.
- W litewskich tradycjach zapustowych kluczowy jest aspekt tzw. magii agrarnej, czyli więź z duchami przodków. PrzebieraÅ„cy faktycznie stajÄ… siÄ™ wizerunkiem przodków. Na przykÅ‚ad do najdawniejszych masek należą zwierzÄ™ta i ptaki - prawdopodobnie powstaÅ‚y one z czczenia totemów. Ciekawym elementem sÄ… też maski, symbolizujÄ…ce przedstawicieli innych narodowoÅ›ci, np. Å»ydów, Cyganów czy WÄ™grów.
- Jednak to zupeÅ‚nie nie oznacza, że poprzez maski kpimy z innych narodów. Tacy przebieraÅ„cy, swoim hiperbolizowanym wyglÄ…dem i zachowaniem, majÄ… podkreÅ›lić, że przyszli z innego Å›wiata. Tam wszystko ma być inaczej niż u nas, stÄ…d dziwaczny wyglÄ…d, dziwne teksty i obyczaje - tÅ‚umaczyÅ‚ prof. Klimka.
Pojednanie z teściową
U PrawosÅ‚awnych siedmiodniowe ostatki nazywane MaslenicÄ…. KiedyÅ› zwyczaj ten traktowany byÅ‚ jako pożegnanie zimy. Cerkiew prawosÅ‚awna przyjęła go jako Å›wiÄ™to religijne obchodzone na 7 tygodni przed WielkanocÄ…. Siedmiodniowe przygotowania do Wielkiego Postu to okres zabaw, najczęściej w gronie rodzinnym - wedÅ‚ug rosyjskiego przysÅ‚owia „Kto w MaslenicÄ™ nie Å›wiÄ™tuje - gorzko żyje i gÅ‚oduje”.
Przez caÅ‚y tydzieÅ„ należy powstrzymać siÄ™ od jedzenia tÅ‚ustych potraw miÄ™snych, ale za to można objadać siÄ™ plackami i naleÅ›nikami maczanymi w Å›mietanie i okraszonymi serem. StÄ…d również w niektórych regionach Rosji Å›wiÄ™to to nazywane jest „serowym tygodniem”.
Maselnica, to także czas pojednania teÅ›ciowej z ziÄ™ciem. Matka żony ma prawo przyjść do jej domu, aby nauczyć jÄ… jak piec smaczne „bliÅ„czyki” i razem z ziÄ™ciem usiąść w zgodzie do stoÅ‚u. W czasie siedmiodniowych przygotowaÅ„ do Wielkiego Postu prawosÅ‚awni, żegnajÄ…c zimÄ™, palÄ… MarzannÄ™, a wraz z niÄ… różne stare rzeczy, które przypominajÄ… im „zÅ‚y - zimowy czas”.
Naturalne witaminy
Na wschodnich kresach RP, starsi przed postem spieszyli z mÅ‚óckÄ…. Wykonywano jÄ… wówczas cepami. Mężczyźni nie na darmo tak siÄ™ spieszyli. Post byÅ‚ bowiem prawdziwym postem i nie mieliby siÅ‚y podoÅ‚ać mÅ‚ócce. Inna sprawa, że jedzenie byÅ‚o bardzo urozmaicone. Po zapustach naród spaÅ‚ dÅ‚ugo. Wstawano okoÅ‚o poÅ‚udnia. Gospodyni stawiaÅ‚a na stóÅ‚ kapustÄ™, ziemniaki. Wszystkim smakowaÅ‚ szaÅ‚amok. Prosta potrawa: woda z pokrojonÄ… cebulÄ…. Przez caÅ‚y pozapustowy tydzieÅ„ menu byÅ‚o urozmaicone: kasza z grochu. Buraki, kapusta.
Olej rolnicy mieli swój. Wyciskano go z lnu. Na takim oleju pieczono placki. Bogatszy jechaÅ‚ do miasteczka i kupowaÅ‚ u Å»yda kilo Å›ledzi za 19 groszy. Handlarz czasami sam objeżdżaÅ‚ wioski. SprzedawaÅ‚ Å›ledzie, garnki. W zamian braÅ‚ stare ubrania, jajka. Witamin dostarczaÅ‚a marchew, brukiew. Pożywne też byÅ‚y suszone grzyby.
WYG
Fot: SamorzÄ…dy Trok, Mariampola, welowe Lituania
Na podstawie: Kurier Wileński, Kresy24.pl, Wilnoteka.pl, Radio Znad Willi, samorząd Trok oraz info własne