Od lipca weszły w życie znowelizowane przepisy Kodeksu Karnego i Kodeksu Postępowania Karnego. Częściej mają być stosowane kary grzywny i ograniczenia wolności, rzadziej zaś orzekane więzienie w zawieszeniu. Inna też będzie rola sędziów, prokuratorów i adwokatów.
Mniej w „zawiasach”
Od 1 lipca sądy mają rzadziej orzekać kary pozbawienia wolności zawieszając ich wykonanie, a częściej karać grzywną lub kierować do prac społecznie-użytecznych. Za kratki mają trafiać sprawcy poważnych przestępstw lub „nie rokujący poprawy”. Karę ograniczenia wolności będzie można połączyć np. z systemem dozoru elektronicznego. Nowością jest możliwość orzekania kary mieszanej, tj. krótkoterminowej kary pozbawienia wolności połączonej następnie z karą ograniczenia wolności. Zwiększeniu skuteczności egzekwowania grzywien ma służyć m.in. obowiązkowe wpisanie osoby zalegającej z wpłatą do rejestru dłużników.
20 lat zamiast 15 za „ciężkie” przestępstwa
Wydłużeniu z 15 do 20 lat ulega maksymalna kara pozbawienia wolności za ciężkie przestępstwa. Utrzymane zostają obowiązujące kary 25 lat pozbawienia wolności i dożywocia.
Zmiana reguluje również m.in. nowe zasady orzekania kary łącznej, kwestie kontaktów telefonicznych osób tymczasowo aresztowanych i precyzuje możliwości ich kontaktów z konsulem i obrońcą oraz dotyczy przepisów o przepadku korzyści majątkowej.
Jeden z przepisów nowelizacji skraca czas tzw. dodatkowego przedawnienia. Przed nowelizacją karalność ustawała po upływie od 5 do 30 lat od popełnienia przestępstwa, po zmianach przedawnienie będzie mogło wynosić tylko 5 lat.
Sąd arbitrem
Naczelne hasło nowelizacji to kontradyktoryjność, czyli zapewnienie stronom równości w zakresie przysługujących im praw i obowiązków – w taki sposób, aby mogli realizować swój interes w procesie karnym.
Od 1 lipca ciężar udowodnienia winy spoczywa na prokuratorze, a zadaniem obrońcy obalenie aktu oskarżenia. Obie strony do swoich tez muszą przekonać sąd. Ten zaś nie będzie już prowadził postępowania, a będzie w nim arbitrem obserwującym zmagania prokuratora z obrońcą i rozstrzygającym ich spór.
Po nowelizacji wzrasta rola obrońców, którzy będą mieli dostęp do materiałów gromadzonych w trakcie postępowania przygotowawczego, udziału w czynnościach dowodowych czy też przedstawiania tzw. „opinii prywatnych”.
Nowością jest też możliwość mediacji pomiędzy oskarżonym i pokrzywdzonym, mająca na celu znalezienie satysfakcjonującego obie strony rozwiązania.
Oskarżony o popełnienie przestępstwa zyskuje też większe szanse na złagodzenie sankcji, a nawet uzyskanie odszkodowania za niesłuszne zastosowanie różnych środków procesowych. Nowelizacja kodeksu postępowania karnego otwiera przed oskarżonym dostęp do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym, co ułatwia przygotowanie się do rozprawy i opracowanie linii obrony.
Pokrzywdzonemu przepisy gwarantują nie tylko udział w postępowaniu, które toczy się przeciwko sprawcy przestępstwa, ale dają możliwość wpływania na sposób zakończenia sprawy. Pokrzywdzony w pewnych sytuacjach może uzgodnić ze sprawcą, jaka kara zostanie mu wymierzona przez sąd, ale też nie wyrazić zgody na złagodzenie oskarżonemu kary. Może też dostarczyć sądowi prywatne opinii prawnych, związanych z prowadzoną sprawą.
Jeżeli pokrzywdzony złoży do sądu prywatny akt oskarżenia, na nim spoczywa obowiązek przeprowadzenia wszystkich dowodów.
Nowelizacja otwiera przed pokrzywdzonym możliwość szerokiego wglądu do akt sprawy, a także umożliwia żądanie uzupełnienia zebranych przez Policję lub prokuratora informacji. Jeśli nie wziął udziału w postępowaniu przygotowawczym, będzie mógł w sądzie dochodzić swoich praw i brać udział w postępowaniu.
Trzy głosy o zmianach w Kodeksie Karnym i Kodeksie Postępowania Karnego:
Jacek Przygucki, sędzia sądu okręgowego, wiceprezes Sądu Okręgowego w Suwałkach: Wprowadzone zmiany idą we właściwym kierunku, ale czy skrócą czas postępowań trudno dziś powiedzieć. Wszystko zależy od aktywności stron. Wzrasta rola nie tylko prokuratora i adwokata, ale też oskarżonego i pokrzywdzonego, na których spoczywa obowiązek zebrania materiału dowodowego i takie przedstawienie go sądowi, aby ten, już jako arbiter, mógł wydać orzeczenie. Istnieje też możliwość zawarcia ugody pomiędzy stronami, uzgodnienia wysokości kary, co, po akceptacji sądu, może skutkować wycofaniem aktu oskarżenia lub zakończeniem procesu na pierwszym posiedzeniu. Życie pokazuje, że nie wszystkim zależy na szybkim zakończeniu postępowania, ale w KPK pozostaje zapis dający sędziemu możliwość, w uzasadnionych przypadkach, przerwania takich działań.
Ryszard Tomkiewicz, prokurator, rzecznik prasowy Prokuratury Okręgowej w Suwałkach: Nie wypowiadam się w sprawie działań podejmowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości i polski parlament.
Władysław Harkiewicz, były prokurator okręgowy, obecnie adwokat: Ideą zmian jest szybsze zakończenie procesów, zmuszenie stron do większej aktywności procesowej. Dotychczas obrońca musiał walczyć o dostęp do materiałów dowodowych gromadzonych przez prokuraturę i często spotykał się z odmową. Teraz to się zmieni. Zarówno obrońca jak i pokrzywdzony czy oskarżony cały czas będą mieli wgląd w to, co zebrała prokuratura czy też działająca na jej zlecenie policja. Generalnie pomysł jest dobry, nawiązujący do rozwiązań francuskich i amerykańskich, ale jak sprawdzi się w polskich warunkach pokaże czas.
Przeciwnicy zmian, bo takich też nie brakuje, twierdzą, że zmiany idą owszem w dobrym kierunku, ale dla ... przestępców, szczególnie działających z grupach zorganizowanych. To oni, przez wgląd w dokumenty z postępowania będą znali tożsamość świadków, ich adresy, treść zeznań i będą mogli sięgając po różne środki, od przekupstwa do zastraszenia, zmuszać wręcz do wycofania lub zmiany zeznań.
Z oceną zmian musimy poczekać do pierwszych procesów z zastosowaniem znowelizowanego prawa, bowiem obejmuje ono akty oskarżenia, które trafią do sądów po 1 lipca 2015.
