Powiat Suwalski zakończył realizację projektu z Programu Interreg V-A Litwa-Polska 2014-2020 pt. „Transgraniczne dziedzictwo rodu Paców bazą wspólnego rozwoju turystycznego”.
Nadrzędnym celem projektu było opracowanie bazy do utworzenia wspólnego transgranicznego produktu turystycznego opartego na wspólnym dziedzictwie historycznym rodziny Paców na Suwalszczyźnie, w rejonach Prienai i Vilkaviškis w celu zwiększenia ruchu turystycznego w tym regionie.
Projekt był realizowany w partnerstwie trzech podmiotów:
- Powiat Suwalski/PL (Beneficjent wiodący)
- Administracja Rejonu Prenai/LT
- Centrum Informacji Turystycznej i Biznesowej w Vilkaviškis/LT
W ramach tego projektu udało się zrealizować następujące założenia:
- zwiększenie atrakcyjności obszaru realizacji projektu i wybranych miejsc dziedzictwa (po stronie polskiej głównie w Dowspudzie, Szurpiłach, Bolciach, a po stronie litewskiej w Jeźnie i Prenach oraz m.in. w Wyłkowyszkach, Wisztyńcu, Kibartach) poprzez utworzenie nowych elementów małej infrastruktury turystycznej i informacyjnej
- popularyzację lokalnego dziedzictwa poprzez wydanie drukowanych publikacji promocyjnych i informacyjnych oraz opracowanie narzędzi multimedialnych (w tym stron internetowych, aplikacji mobilnej), a także udział w targach turystycznych w Wilnie
- poszerzenie wiedzy lokalnych przewodników i innych przedstawicieli branży turystycznej na temat historycznego dziedzictwa rodziny Paców jako wspólnego zasobu, poprzez konferencje, warsztaty stacjonarne i terenowe,
- wzbogacenie regionalnej oferty gastronomicznej poprzez opracowanie przepisów inspirowanych tradycjami z czasów Paców podczas polsko-litewskich warsztatów kulinarnych i za pomocą tematycznej broszury
Poniżej prezentujemy opracowanie opisujące w skrócie opracowany w projekcie szlak historyczny:
„DZIEDZICTWO RODU PACÓW” polsko-litewski turystyczny szlak historyczny
Szlak (trasa) obejmujący miejsca i obiekty, na terenie Litwy i Polski, połączone wspólną historią – historią rodu Paców.
W obu tych państwach jest wiele miejsc związanych z tym sławnym niegdyś rodem. Znajdują się one też w kilku innych krajach. Niestety, do naszych czasów, nie we wszystkich miejscach zachowały się materialne obiekty (trwałe pamiątki) będące efektem działalności Paców. W niektórych miejscach ślady po tym znanym rodzie pozostały już tylko na kartach historii.
Szlak turystyczny oparty o historię rodu jest próbą integracji rozproszonego i może nieco zapomnianego dziedzictwa.
Pacowie, pieczętujący się herbem Gozdawa, największe znaczenie osiągnęli w drugiej połowie XVII wieku. Mieli znaczący wpływ na losy Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego). Byli też fundatorami monumentalnych świątyń i pałaców, mecenasami sztuki. Ostatnim wybitnym przedstawicielem rodu był generał Ludwik Michał Pac (1778-1835), uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego. Po upadku powstania (1831 r.) został zmuszony do emigracji, a ogromny majątek Paców został skonfiskowany przez władze rosyjskie, co w konsekwencji przyczyniło się do destrukcji pięknych budowli, rozproszenia kolekcji dzieł sztuki, zahamowania innowacyjnych przedsięwzięć gospodarczych. Odwiedzając obiekty na szlaku w wielu miejscach odnajdziemy ich oznaczenia herbem Paców, bądź lilią z herbu.
Ten historyczny szlak został zaprojektowany w oparciu o wybrane miejsca związane z dziedzictwem rodu Paców, między Wilnem na Litwie i Warszawą w Polsce. W stolicach obu tych państw do dzisiaj pozostały okazałe pałace związane z Pacami. Najwięcej zachowanych obiektów znajduje się na terenie Litwy. Wiele z nich to popularne miejsca odwiedzin turystów (jak np. kościół na Antokolu w Wilnie). Szlak historyczny zaprowadzi również do tych mniej znanych.
Trasa: Warszawa/PL, Choroszcz/PL, Janówka/PL, Szkocja/PL, Dowspuda/PL, Raczki/PL, Virbalis/LT, Alvitas/LT, Vilkaviskis/LT, Kaunas/LT, Varniai/LT, Prienai/LT, Jieznas/LT, Merkinė/LT, Vilnius/LT
Główną linię szlaku tworzą takie punkty, jak: Warszawa – Choroszcz – Dowspuda i Raczki – Kaunas/Kowno – Jieznas/Jezno – Vilnius/Wilno (ok. 600 km). Chcąc odwiedzić inne wskazane na pacowskim szlaku punkty trzeba zaplanować dodatkowe wycieczki (boczne zjazdy).
Koncepcja tego historycznego szlaku powstała we współpracy trzech partnerów: polskiego Powiatu Suwalskiego i litewskich: Administracji Samorządu Rejonu Prenów (lit. Prienai) oraz Centrum Informacji Turystycznej i Biznesowej w Wyłkowyszkach (lit. Vilkaviskis), w ramach transgranicznego projektu „Transgraniczne dziedzictwo rodu Paców bazą wspólnego rozwoju turystycznego” z programu Interreg V-A Litwa-Polska. Jednak zarówno Powiat Suwalski, jak i Administracja Rejonu Prienai/Prenów, już wcześniej podejmowały działania w podobnym zakresie, bowiem w granicach ich terenów znajdują się pozostałości wspaniałych pałaców wniesionych przez Paców: w Dowspudzie/PL i Jieznas/LT. Łączy je coś więcej niż tylko wymiar materialnego dziedzictwa – również powiedzenie „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”.
Odległość, jaka łączy stolice obu państw (ok. 600 km), wskazuje, że najłatwiej ten szlak zwiedzić samochodem. Podczas realizacji tego projektu partnerzy nie dokonali turystycznego oznakowania tego trangranicznego szlaku. Uniemożliwia to przede wszystkim brak uzgodnionego i ujednoliconego międzynarodowego systemu oznakowywania szlaków turystycznych.
Opracowana trasa historyczna jest szlakiem wirtualnym – zobrazowanym m.in. na tematycznych stronach internetowych partnerów projektu, w publikacjach drukowanych.
Szlak jest propozycją podróży, a trasę przejazdu pomiędzy poszczególnymi punktami – miejscami dziedzictwa Paców - trzeba sobie samemu zaprojektować. Nie ma on zamkniętej formuły. W przyszłości będą mogły dochodzić inne miejsca i obiekty dziedzictwa tego rodu, poza obecnie wskazanymi. Przez wiele następnych lat szlak ten będzie mógł być bazą współpracy polsko-litewskiej i nie tylko.
Niektóre miejsca i obiekty związane z Pacami, partnerzy obecnie realizowanego projektu na swoich terenach, oznakowali specjalnym symbolem: granitową płytką z herbową lilią Paców (z brązu), wmontowaną w chodnik/ziemię w pobliżu obiektu. W kilku miejscach ustawione zostały tablice turystyczne i zamontowane inne elementy małej infrastruktury - najwięcej ich w Jieznas: na głównym placu w pobliżu zabytkowego kościoła Paców zamontowany został zewnętrzny model tutejszego pałacu Paców, buty Paców z brązu (1 para męskich, 1 para damskich) i ławki z symbolem Paców, a przy wjeździe do miejscowości - kolumna z herbową lilią Paców.
Głównym koordynatorem tego szlaku jest Powiat Suwalski, ale każdy z partnerów projektu odpowiada za infrastrukturę na swoim terenie.
Obiekty i miejsca związane z dziedzictwem Paców na trasie szlaku:
w Polsce:
- Warszawa:
1/ pałac Paca, ul. Miodowa 15
2/ pałac belweder, ul. Belwederska 54/56
- Choroszcz
- Janówka
- Szkocja
- Dowspuda - pozostałości zespołu pałacowo-parkowego generała Ludwika Michała Paca (wraz z kordegardą)
- Raczki:
1/ kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, ul. Kościelna 17
2/ zabytkowy układ przestrzenny dawnego miasteczka
na Litwie:
- Wierzbołowo (Virbalis)
- Olwita (Alvitas)
- Wyłkowyszki (Vilkaviškis)
- Kowno (Kaunas):
1/ pałac Paca, ul. Ratuszowa 13 (Pacų rūmai, Rotušės a. 13)
2/ kościół i klasztor pokamedulski w Pożajściu, ul. T. Masiulio 31 (vienuolių kamaldulių bažnyčia ir vienuolynas Pažaislyje, T. Masiulio g. 31)
- Preny (Prienai)
- Jezno (Jieznas)
1/ pozostałości pałacu Paców, ul. Trocka 2 (Pacų rūmų likučiai, Trakų g. 2)
2/ kościół pw. Michała Archanioła i Jana Chrzciciela, ul. Wileńska 2 (Šv. Mykolo Arkangelo ir Jono Krikštytojo bažnyčia, Vilniaus g. 2)
- Wilno (Vilnius):
1/ pałac Paca, ul. Św. Jana 5 (Pacų rūmai, Šv. Jono g. 5)
2/ pałac Paca, ul. Wielka 7 (Pacų rūmai, Didžioji g. 7)
3/ kościół pw. św. Piotra i Pawła, ul. Antokol 1 (Šv. Apaštalų Petro ir Povilo bažnyčia, Antakalnio g. 1)
4/ kościół pw. Św. Teresy, ul. Ostrobramska 14 (Šv. Teresės bažnyčia, Aušros Vartų g. 14)
- Merecz (Merkinė)
- Wornie - kościół pw. św. Piotra i Pawła, ul. M. Wołonczewskiego 4 (Varniai - Šv. Petro ir Povilo bažnyčia, M. Valančiaus g. 4)
Więcej informacji o tych obiektach dziedzictwa rodu Paców jest na stronie internetowej:
http://pac.dowspuda.eu/dziedzictwo-rodu-pacow-polsko-litewski-turystyczny-szlak-historyczny/
Oczywiście to nie wszystkie miejsca jakie są związane z historią rodu Paców, lecz jedne z ważniejszych. Podróż można bardziej poszerzyć. Można odnaleźć też inne obiekty nawiązujące do dziedzictwa historycznego. W Polsce, po drodze z Choroszczy w kierunku Dowspudy i Raczek, warto na przykład odwiedzić prywatne muzeum pod nazwą „Pacowa Chata” w Krypnie Wielkim koło Tykocina, prowadzone przez rodzinę o nazwisku Pac.
Podróżując tym szlakiem są nawet możliwości zatrzymania się na nocleg w historycznych obiektach popacowskich:
- kompleks „Monte Pacis”**** przy klasztorze pokamedulskim w Pożajściu/Kownie na Litwie;
- hotel „Pacai”***** w pałacu Paca w Wilnie na Litwie;
- Centrum Obsługi Turysty „Kordegarda” (obiekt o standardzie hotelowym) w oficynie pałacu w Dowspudzie (kordegardzie) w Polsce.
W obu krajach, poza miejscami dotyczącymi Paców, można będzie również zwiedzić wiele innych ciekawych obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, jak parki narodowe, krajobrazowe, regionalne, obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, średniowieczne grodziska obronne, zabytkowe kościoły, dwory i pałace, miejsca pamięci (pomniki, cmentarze). Propozycje tych miejsc można odnaleźć w tematycznych zakładach na stronach internetowych partnerów projektu.
Pomimo, iż tylko około 600 km dzieli Warszawę i Wilno, chcąc lepiej zwiedzić zaproponowane na tym historycznym szlaku pacowskie miejsca i jednocześnie poznać też inne okoliczne atrakcje trzeba będzie zaplanować kilkudniową podróż, bądź realizować ją w paru etapach. Dostarczy ona zapewne wielu wrażeń.
Opracowanie: B. Chełmicka-Bordzio, 2022 r.
Projekt realizowany był z dofinansowaniem UE (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego)
w ramach Programu Współpracy Interreg V-A Litwa-Polska
