Nowy system dopłat bezpośrednich dla rolników

Od 2015 r. dopłaty bezpośrednie dla rolników będą ustalane inaczej niż obecnie. Ministerstwo Rolnictwa zaakceptowało projekt zmian w systemie dopłat bezpośrednich, który przewiduje m.in. zwiększenie dopłat do małych gospodarstw rolniczych, ale tylko stawiających na produkcję towarową.

Nowy system płatności bezpośrednich na lata 2015-2020 składa się z dwóch podstawowych komponentów: obowiązkowego - takiego samego dla wszystkich unijnych państw oraz dobrowolnego - wybieranego przez państwo członkowskie. Płatności bezpośrednie za 2014 rok będą przyznawane na starych zasadach. Nowy system wejdzie w życie od 2015 roku.

Zmiany mają umożliwić rozwój małym i średnim gospodarstwom tak, aby stały się gospodarstwami towarowymi, produkującymi nie tylko na własne potrzeby. System płatności bezpośrednich w latach 2015-2020 ma być powiązany z produkcją rolniczą i premiować aktywnych rolników. W tym celu nastąpi przesunięcie 25 proc. „koperty” II filaru na lata 2015-2020, tj. 2,34 mld euro, zwiększające pierwotną pulę środków na płatności bezpośrednie do 23,49 mld euro. Środki finansowe uzyskane w wyniku tego przesunięcia będą w większości (ok. 73 proc.) przeznaczone na finansowanie dodatkowej płatności dla małych i średnich gospodarstw (płatność dla "pierwszych hektarów" z przedziału od 3,01 ha do 30 ha, w każdym gospodarstwie). To z kolei oznacza, że będzie mniej pieniędzy na inwestycje infrastrukturalne na wsi (budowa wodociągów, kanalizacji, dróg, itp.)
Preferowani będą też młodzi rolnicy.
- Proponujemy system, który dla rolników aktywnych, produkujących i wiążących się z rynkiem, daje szansę na uzyskanie dopłat nawet powyżej 700 euro – mówił podczas konferencji prasowej m minister rolnictwa Marek Sawicki. - W latach 2015-20 średnia płatność na hektar wyniesie ok. 246 euro. To niewiele mniej, niż w UE obecnie, ponieważ średnia unijna wynosi 251 euro i należy pamiętać, że w najbliższych latach będzie malała – zwracał uwagę minister rolnictwa.

SZCZEGÓŁOWY OPIS SYSTEMU PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH W POLSCE W LATACH 2015-2020

Nowy system wsparcia bezpośredniego dla rolników w Polsce będzie składał się z następujących elementów:
1) jednolita płatność obszarowa,
2) płatność za zazielenienie,
3) płatność dla młodych rolników,
4) płatności związane z produkcją,
5) płatność dodatkowa,
6) płatności dla małych gospodarstw,
7) przejściowe wsparcie krajowe.

Pomoc będzie kierowana wyłącznie do tzw. rolników aktywnych zawodowo. Co do zasady, płatności nie będą przyznawane osobom fizycznym lub prawnym, które administrują portami lotniczymi, wodociągami, trwałymi terenami sportowymi i rekreacyjnymi, jak również świadczą usługi przewozu kolejowego lub usługi w zakresie obrotu nieruchomościami.
Wykluczenie to nie będzie jednak obejmować rolników, dla których roczna kwota płatności bezpośrednich nie przekracza 5 000 EUR.

W ramach nowego systemu będzie stosowana tzw. degresywność, polegająca na tym, że płatność bezpośrednia nie będzie mogła być dla jednego gospodarstwa wyższa niż 150 tys. EUR. Szacuje się, że w Polsce jest ok. 150 takich gospodarstw (gospodarstwa o powierzchni ok. 1,4 tys. ha i większej). Łączna kwota uzyskana w wyniku stosowania tego mechanizmu wyniesie ok. 20 mln EUR rocznie. Zgodnie z przepisami unijnymi, kwota ta zasili budżet PROW.
W nowym systemie będą obowiązywały (tak jak obecnie) normy i zasady wzajemnej zgodności.

1. Jednolita płatność obszarowa

W Polsce nadal będzie stosowany uproszczony system płatności bezpośrednich (co oznacza kontynuowanie stosowania jednolitej płatności obszarowej). Pozwoli to uniknąć kosztów wdrożenia, alternatywnego dla systemu uproszczonego, systemu płatności opartego na uprawnieniach i administrowania tym systemem.
Warunki przyznawania jednolitej płatności obszarowej po 2014 r. będą zbliżone do dotychczasowych. Dlatego przyjmuje się, że jednolitą płatnością obszarową objętych zostanie, tak jak obecnie, ok. 14 mln ha użytków rolnych, a beneficjentami tej płatności nadal będzie ok. 1,35 mln rolników.
Na płatność tę przeznaczone zostanie 44,7% koperty krajowej (tj. ogółu środków unijnych przeznaczonych na płatności bezpośrednie w Polsce), czyli ponad 1,5 mld EUR rocznie. Szacuje się, że stawka jednolitej płatności obszarowej wyniesie ok. 110 EUR/ha.

2. Płatność za zazielenienie (greening)

Na płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska (płatność za zazielenienie) przeznaczone zostanie 30% koperty krajowej, czyli ponad 1 mld EUR rocznie. Szacuje się, że stawka płatności za zazielenienie wyniesie ok. 74 EUR/ha. 
Zazielenienie będzie realizowane przez trzy praktyki podstawowe: dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych oraz utrzymanie obszarów proekologicznych lub przez praktyki równoważne.

3. Płatność dla młodych rolników

Płatność dla młodych rolników to instrument ukierunkowany na ułatwianie zakładania działalności przez młodych (do 40 roku życia) rolników i dostosowań strukturalnych ich gospodarstw rolnych po rozpoczęciu działalności (nie dłużej niż 5 lat, licząc od dnia założenia gospodarstwa).
Planuje się przeznaczenie na tę płatność 2% koperty krajowej (maksymalny odsetek dopuszczony przepisami unijnymi), czyli ponad 67 mln EUR rocznie.
Płatność dla młodych rolników będzie miała postać płatności powierzchniowej, a jej stawka wyniesie 25% średniej krajowej płatności na hektar, czyli ok. 62 EUR/ha. Płatność będzie przyznawana do powierzchni nie większej niż 50 ha. Szacuje się, że do płatności tej kwalifikować się będzie corocznie ok. 110 tys. rolników.

4. Płatności związane z produkcją

Celem płatności związanych z produkcją jest wsparcie sektorów, które mają szczególne znaczenie gospodarcze, środowiskowe lub społeczne i które znajdują się w trudnej sytuacji, tj. sektorów bydła, krów, owiec, kóz, owoców miękkich (truskawki i maliny), chmielu, roślin wysokobiałkowych, buraków cukrowych, ziemniaków skrobiowych, pomidorów, lnu i konopi włóknistych.

Na płatności związane z produkcją, we wszystkich sektorach łącznie, zostanie przeznaczone 15% koperty krajowej (maksymalny odsetek dopuszczony przepisami unijnymi), tj. ponad 500 mln EUR rocznie.

5. Płatność dodatkowa

Wsparcie w ramach płatności dodatkowej będzie ukierunkowane na grupę gospodarstw średnich. Pozwoli to na skuteczniejsze wspieranie dochodów tych gospodarstw, które nie osiągają takich korzyści wynikających ze skali produkcji, jak gospodarstwa największe, niemniej jednak mają szanse na trwały rozwój.

Płatność dodatkowa będzie przysługiwała wszystkim rolnikom do gruntów mieszczących się w przedziale od 3-ciego do 30-stego ha.

Na płatność dodatkową przeznaczone zostanie 8,3% krajowej koperty finansowej (ok. 280 mln EUR rocznie). Stawka tej płatności wyniesie ok. 41 EUR/ha. Szacuje się, że płatność trafi do ok. 920 tys. gospodarstw, co stanowi ok. 68% całkowitej liczby beneficjentów płatności bezpośrednich w Polsce.

6. Płatności dla małych gospodarstw

Przy pomocy płatności dla małych gospodarstw realizowany będzie w szczególności cel uproszczeniowy, polegający na zwolnieniu rolników w nim uczestniczących z kontroli norm i wymogów zasady wzajemnej zgodności, a także z obowiązku stosowania praktyk w zakresie zazielenienia.

Do systemu dla małych gospodarstw rolnicy będą mogli przystąpić tylko w pierwszym roku jego stosowania, tj. w roku 2015. Rolnicy otrzymujący nie więcej niż 1250 EUR będą włączani do systemu automatycznie. Wystąpienie z tego systemu będzie możliwe w dowolnym momencie, przy czym będzie to wiązało się z brakiem możliwości ponownego w nim udziału w kolejnych latach.

Kwota płatności przysługująca danemu rolnikowi w ramach płatności dla małych gospodarstw to suma wszystkich płatności, do których otrzymania rolnik byłby uprawniony, gdyby pozostał w systemie standardowym, przy czym kwota ta nie może przekraczać 1 250 EUR.

Do systemu dla małych gospodarstw będzie mogło przystąpić każde gospodarstwo (brak jest jakichkolwiek ograniczeń, np. w zakresie powierzchni użytków rolnych), niemniej jednak – z uwagi na kwotowy limit wsparcia (max. 1 250 EUR/gospodarstwo) – zakłada się, że uczestnictwem w tym systemie zainteresowane będą tylko gospodarstwa najmniejsze. Szacuje się, że w systemie dla małych gospodarstw będzie uczestniczyć ok. 680 tys. gospodarstw, co stanowi prawie połowę całkowitej liczby beneficjentów płatności bezpośrednich w Polsce.

7. Przejściowe wsparcie krajowe

Przejściowym wsparciem krajowym będzie objęty sektor tytoniu. Jest to jedyny dotychczas wspierany sektor, w odniesieniu do którego przepisy unijne nie dają możliwości stosowania płatności związanych z produkcją.

Zgodnie z przepisami unijnymi, przejściowe wsparcie krajowe może być stosowane wyłącznie na warunkach, które były stosowane w odniesieniu do roku 2013. Oznacza to, że wsparcie w sektorze tytoniu będzie mogło być stosowane jedynie w formie niezwiązanej z produkcją. W Polsce jest ok. 13 tys. beneficjentów tej płatności.

Tabela 1. Projektowane wysokości stawek poszczególnych elementów systemu płatności bezpośrednich*
 
Szacunkowe stawki płatności
Rodzaj płatności     Jedn.     Wysokość stawki [EUR]
Jednolita płatność obszarowa     EUR/ha     110
Płatność za zazielenienie     EUR/ha     74
Wsparcie związane z produkcją     Bydło     EUR/szt.      70
                                                      Krowy     EUR/szt.     70
                                                      Owce     EUR/szt.      25
                                                      Kozy      EUR/szt.      15
Rośliny wysokobiałkowe     EUR/ha     326
Chmiel     EUR/ha     480
Skrobia     EUR/ha     400
Buraki cukrowe     EUR/ha     400
Pomidory     EUR/ha     400
Owoce miękkie     EUR/ha     250
Len     EUR/ha     200
Konopie włókniste     EUR/ha     200
Płatność dla młodych rolników     EUR/ha     62
Płatność dodatkowa     EUR/ha     41
Płatność dla małych gospodarstw     EUR/gosp.     do 1 250

* Ostateczne wysokości stawek określane będą co roku na podstawie wielkości dostępnej koperty finansowej oraz liczby hektarów lub liczby zwierząt zakwalifikowanych do wsparcia.

Jan Wyganowski

Źródło: MRiRW